Քաղաքացիություն, պետության և անձի միջև կայուն իրավական կապը, որի ուժով պետությունը և անհատը ձեռք են բերում փոխադարձ իրավունքներ և պարտականություններ։ Քաղաքացիությունը սահմանադրական իրավունքի կարևորագույն ինստիտուտներից է և հիմնականում իր ամրագրումն է գտնում պետության սահմանադրության մեջ, սահմանադրական ակտերում կամ այլ նորմատիվ իրավական ակտերում։ Քաղաքացիությունը հանդես է գալիս որպես պետության և նրան հպատակ անձանց միջև փոխհարաբերություն։ Պետությունը ճանաչում և երաշխավորում է անձանց իրավունքներն ու ազատությունները, իր սահմաններում պաշտպանում է իր քաղաքացիներին։ Քաղաքացիներն էլ, իրենց հերթին, ենթարկվում են օրենքներին ու պետության կարգադրագրերին, կատարում են իրենց պարտականությունները։ Այս իրավունքների ու պարտականությունների ամբողջությունը կազմում է քաղաքացու քաղաքաքական-իրավական կարգավիճակը, պետության տարածքում նրա կարգավիճակի տարբերությունը քաղաքացիություն չունեցող անձանց ու օտարերկյա քաղաքացիների կարգավիճակից։
Իմ հասկանալով, եթե քաղաքացիներն չենթարկվեին օրենքներին ու պետության կարգադրագրերին, պետությունը չէր ճանաչի և չէր երաշխավորի անձանց իրավունքներն ու ազատությունները: Իմ կարծիքով և քաղաքացիների մեծ մասի կարծիքով ՝ քաղաքացիները ենթարկվում են օրենքներին, բայց պետությունը չի ճանաչում և չի երաշխավորում անձանց իրավունքներն ու ազատությունները, այսպես եմ կարծում, որովհետև քաղաքացիների մեծ մասը միշտ բողոքում է պետությունից և ես ել չգիտես ինչու նրանց հետ լիովին համաձայնեմ:
Երկար ժամանակ միապետական կառավարման ձև ունեցող պետություններում անձի և պետության միջև փոխհարաբերությունները բնորոշվում էին անձի և միապետի, այլ ոչ թե ողջ պետության միջև կապով։ Ներկայումս միապետական կառավարման ձև ունեցող երկրների մեծամասնությունը հրաժարվել է այս կոնցեպցիայից, և այժմ հպատակության ինստիտուտը փոխարինվել է քաղաքացիության ինստիտուտով։ Քաղաքացիությունը կամ հպատակությունը հաստատելու համար պետությունը տարբեր ձևեր կարող է սահմանել։
Իմ կարծիքով, հնումս, որ Երկար ժամանակ միապետական կառավարման ձև ունեցող պետություններում անձի և պետության միջև փոխհարաբերությունները բնորոշվում էին անձի և միապետի, այլ ոչ թե ողջ պետության միջև կապով, սա ավելի արդյունավետ էր, քան, որ ներկայումս միապետական կառավարման ձև ունեցող երկրների մեծամասնությունը հրաժարվել է այս կոնցեպցիայից, և այժմ հպատակության ինստիտուտը փոխարինվել է քաղաքացիության ինստիտուտով: Այսպես եմ մտածում, որովհետև ես լսելով քաղաքացիների խոսաքցությունները հասկացել եմ, որ հների միապետական կառավարումը ավելի արդյունավետ է եղել, քան ներկայիս միապետական կառավարումը:
Այս պրակտիկան տարբեր երկրներում տարբերվում է․ որոշ երկրներում այն փաստաթղթային ամրագրում է ունենում անձնագրերի կամ ID՝ նույնականացման քարտերի միջոցով, այլ երկրներում, ինչպես օրինակ Մեծ Բրիտանիայում, քաղաքացիները քաղաքացիությունը հավաստող փաստաթղթեր չունեն։
Իմ կարծիքով, եթե այս պրակտիկան տարբեր երկրներում տարբերվում է, ուրեմն մեր երկրում ավելի հեշտ է քաղաքացիություն ստանալ, քան օտար երկրներում: Այսպես եմ մտածում, որովհետև ՀՀ-ը շատ փոքր է տարբեր մեծ երկրներից և մեր երկրում ավելի քիչ բան կա, քան օտար երկրներում:
Ամեն մի քաղաքակիրթ երկրում պետության և անհատի փոխհարաբերությունները կրում են փոխադարձ պատասխանատվության բնույթ։ Այսինքն յուրաքանչյուր քաղաքացի պատասխանատու Է իր պետության հեղինակության, նրա հզորության և անվտանգության ապահովման համար, իսկ պետությունըª պատասխանատու Է իր քաղաքացիների կյանքի, գույքի, բարեկեցության ապահովման համար։ Պետության և քաղաքացիների փոխադարձ պատասխանատվությունը իրավաբանորեն արտահայտվում է նրանց իրավունքների և փոխադարձ պարտականությունների մեջ։ Կյանքի բարոյական և իրավաբանական օրենքներով ապրող հասարակության մեջ պետությունը պետք Է անշեղորեն իրականացնի քաղաքացիների հանդեպ իր ստանձնած պարտականությունները։ Քաղաքացիները պետք Է զգան պետության ամենօրյա հոգատարությունը, վստահ լինեն վաղվա օրվա նկատմամբ։
Իմ կարծիքով, եթե քաղաքացին կորցրեց վստահությունը պետության հանդեպ, ապա ինքն էլ կդադարի կատարել իր պարտականությունները։ Կառաջանա անլուծելի հակադրություն պետության և նրա քաղաքացիների միջև։ Դա հասարակությանը կտանի դեպի քաոս և անիշխանության ճահիճ։
Պետության և քաղաքացիների փոխադարձ իրավունքների և պարտականությունների հարաբերակցությունը որոշում Է տվյալ հասարակության բովանդակությունը։ ժողովրդավարական կարգ ունեցող պետության մեջ քաղաքացիներին տրված են լայն իրավունքներ և ազատություններ՝ հասարակության և պետության գործերի կառավարմանը մասնակցելու համար։
Իմ կարծիքով, այս ամենը գործում է և, ոչ մի խաբեություն չկա և իրոք ժողովրդավարական կարգ ունեցող պետության մեջ քաղաքացիներին տրված են լայն իրավունքներ և ազատություններ՝ հասարակության և պետության գործերի կառավարմանը մասնակցելու համար:
Արեգ Սահակյան 