Նախագծային ուսուցման ստուգատես 2018: Նախագիծ` Լաբորատոր փորձեր, Թեմա. Մետաղներ` «Ուսուցումը` փորձի հիման վրա»

Մետաղների քիմիական հատկությունները

Փորձերի համար անհրաժեշտ են նատրիում, կալցիում, մագնեզիում, ցինկ, երկաթ, աղաթթու, հայտանյութ ֆենոլֆտալեին, պղնձարջասպի լուծույթ:

Լաբորատոր փորձ 1. <<Հրավառություն>>՝ մագնեզիումի ժապավենի այրումը:Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը:

2Mg+O2→2MgO+Q

https://youtu.be/fuG8B_OWcUQ

Լաբորատոր փորձ 2. Ակտիվ մետաղներից նատրիումի կամ կալցիումի փոխազդեցությունը ջրի հետ:Համոզվելու համար, որ առաջացել է ալկալի` կաթոցիկով 2 կաթիլ հայտանյութ ֆենոլֆտալեին լցրեք առաջացած ալկալու լուծույթին: Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը:

2Na+2H2O→2NaOH+H2↑

NaOH+HCl→NaCl+H2O (Չեզոքացման ռեակցիա)

Չեզոքացման են կոչվում այն ռեակցիաները, որոնք կազմված են թթուների և հիմքերի միջև, որի արդյունքում ստացվում է աղ և չեզոք նյութ՝ ջուր: Չեզոքացման ռեակցիաները նաև փոխանակման ռեակցիաներ են:

Լաբորատոր փորձ 3. Միջին ակտիվության մետաղներից` մագնեզիումի, ցինկի, ալյումինի փոխազդեցությունը նոսր ծծմբական թթվի կամ աղաթթվի հետ անջատվող ջրածնի այրումը: Գրեք համապատասխան ռեակցիաների հավասարումները:

Zn+2HCl→ZnCl2+H2↑

2Al+6HCl→2AlCl3+3H2↑

Լաբորատոր փորձ 4. Մետաղի փոխազդեցությունը աղերի ջրային լուծույթների հետ(բացի ալկալիական և հողալկալիական մետաղների, ինչու՞): Երկաթի(մեխի) փոխազդեցությունը պղնձարջասպի լուծույթի հետ: Ինչու՞ է մեխը կարմրում: Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը:

Fe+CuSo4→FeSO4+Cu↓

33517747_572674709780627_6993387100800286720_n

4 Մյս 201810 Մյս 2018

Առաջադրանքներ՝ 9-րդ դաս. մայիսի 2-ից 8-ը՝ Թեմա`«Մետաղներ»՝ Անհատական հետազոտական աշխատանքը հարցերին պատասխանելով ներկայացնել, իսկ սկզբում ներկայացնել նախագծի թեմաների մասին համառոտ

Թեմա`«Մետաղներ».

Մետաղների ընդհանուր բնութագրումը, ատոմների կառուցվածքը

«Մետաղ» բառը ծագել է հունական մետալոն արմատից, որը նշանակում է «հանք»:

Պայմանականորեն, մետաղները ոչ մետաղներից բաժանող սահմանագիծը` բորը աստատին միացնող գիծն է պարբերական համակարգում: Մետաղները դասավորված են այդ գծից ձախ և ներքև, իսկ գծին մոտ տարրերը երկակի բնույթ ունեն:

Քիմիական տարրերի դասակարգումը մետաղների և ոչ մետաղների պայմանական է: Օրինակ, բերիլիում (Be), ալյումին (Al) և ցինկ (Zn) տարրերը մետաղներ են, բայց դրանց առաջացրած օքսիդներն ու հիդրօքսիդներն օժտված են և՛ թթվային, և՛ հիմնային հատկություններով:

Իսկ ծարիր (Sb) և գերմանիում (Ge) տարրերն իրենց հատկություններով ավելի մոտ են ոչ մետաղներին: Իսկ օրինակ, սիլիցիումը (Si), արսենը (As) և աստատը (At) ցուցաբերում են որոշ մետաղական հատկություններ:

Մետաղները քիմիական ռեակցիաներում միայն վերականգնիչներ են, ինչն էլ մետաղները և ոչ մետաղները տարբերակող առանձնահատկություն է:

Մետաղների ատոմների չափերը (շառավիղները) համեմատաբար մեծ են, ուստի դրանց արտաքին էներգիական մակարդակի էլեկտրոնները զգալիորեն հեռու են միջուկից ու վերջինիս հետ թույլ են կապված:

Մետաղների ճնշող մեծամասնությունը ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակում ունի 1—3 էլեկտրոն:

Ատոմների կառուցվածքը

Ատոմ – փոքրագույն մասնիկ է,որն ունի գնդի ձև,
Ատոմը կազմված է միջուկից և էլեկտրոններից:
Միջուկն ունի փոքր չափսեր (r (ատոմի) / r (միջուկի) = 100000),
Միջուկն ունի դրական լիցք,
Էլեկտրոնները կրում են բացասական լիցք և պտտվում են միջուկի շուրձը,
Ատոմն էլեկտրաչեզոք է, քանի որ էլեկտրոնների թիվը հավասար է րոտոնների թվին:

Ատոմները կազմված են առավել փոքր մասնիկներից, որոնք հայտնաբերվել են
տարբեր ժամանակներում տարբեր հետազոտողների կողմից: Դրանցից առաջինը
հայտնաբերվել է էլեկտրոնը, որն իր անվանումն ստացել է 19-րդ դարի վերջին, իսկ մինչ
այդ ֆիզիկոսներն ընդամենը ենթադրել են, որ գոյություն ունի ինչ-որ «էլեկտրականության
ատոմ», որի օգնությամբ լարերով էլեկտրական հոսանք է փոխանցվում:

Մետաղների դիրքը քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում

Դ. Ի. Մենդելեևն առաջին անգամ օգտագործել է «Պարբերական օրենք» տերմինը 1870թ.: Մենդելեևիառաջարկած տարրերի պարբերական համակարգը Պարբերական օրենքի աղյուսակային(գրաֆիկական) արտահայտությունն է:

Պարբերական օրենքի ֆիզիկական իմաստը բացահայտվեց, երբ հայտնի դարձավ ատոմիկառուցվածքը: Պարզվեց, որ ըստ Մենդելեևի դասավորած քիմիական տարրերի շարքում ամենմի հաջորդ ատոմ միջուկում պարունակում է նախորդից մեկով ավելի դրական լիցք (պրոտոն): Այդ շարքում տարրի հերթական համարը՝ կարգահամարը (Z), ցույց է տալիս միջուկում գտնվողպրոտոնների և միաժամանակ չեզոք ատոմում գտնվող էլեկտրոնների թիվը:

Տարրերի քիմիական հատկությունները պայմանավորված են հիմնականում նրանց ատոմիարտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքով, որը միջուկի լիցքի աճին զուգընթացենթարկվում է պարբերական փոփոխությունների:

Հետևաբար, Պարբերական օրենքի հիմքում ընկած է ոչ թե ատոմական զանգվածների, այլ միջուկիլիցքի փոփոխությունը:

Մետաղական քիմիական կապը

Մետաղական կապ առաջանում է մետաղական պարզ նյութերում և համաձուլվածքներում:

Երկու ատոմներն էլ կորցնում են վերջին շերտի էլեկտրոնները և կորցրած էլեկտրոնները շարժվում են նյութի մեջ։

Քիմիական միացությունների մոլեկուլները որոշակի հաջորդականությամբ միմյանց կապված ատոմների համախումբ են:

Նյութերի քիմիական հատկությունները պայմանավորված են քիմիական կապերի տեսակով, կապ առաջացնող ատոմների բնույթով և մոլեկուլում դրանց փոխազդեցությամբ:

Մետաղների ֆիզիկական հատկությունները

Մետաղային բյուրեղավանդակի հանգույցներում կանոնավոր տեղաբաշխված են մետաղի կատիոններ ու ատոմներ, որոնք միմյանց հետ կապված են այդ կատիոններին համապատասխան վալենտային էլեկտրոնների բազմակի վրածածկից առաջացած ընդհանուր էլեկտրոնային ամպով:

Մետաղի դրական իոնների և ընդհանուր էլեկտրոնային ամպի փոխազդեցությամբ պայմանավորված կապն էլ անվանում են մետաղական:

Բյուրեղավանդակի յուրահատուկ կառուցվածքը պայմանավորում է մետաղների կարևոր բոլոր ֆիզիկական հատկությունները՝ գույնը, կարծրությունը, հալման ջերմաստիճանը, խտությունը, էլեկտրահաղորդականությունը և ջերմահաղորդականությունը, մետաղական փայլն ու անթափանցիկությունը, պլաստիկությունը:

Մետաղները տարբեր գույնի են: Արտադրության ոլորտում դրանք պայմանականորեն բաժանվում են սև (երկաթն ու իր համաձուլվածքները) և գունավոր մետաղների (բոլոր մյուս մետաղները):

Սովորական պայմաններում բոլոր մետաղներին (սնդիկից բացի) հատուկ է պինդ ագրեգատային վիճակը, սակայն դրանց կարծրություններն ու հալման ջերմաստիճանները տարբեր են:

Ըստ խտության՝ մետաղները լինում են թեթև (ρ<5 գ/սմ³) և ծանր (ρ>5 գ/սմ³):

Ամենածանր մետաղն օսմիումն է՝ Os (ρ=22,6 գ/սմ³), իսկ ամենաթեթևը՝ լիթիումը՝ Li (ρ=0,53 գ/սմ³):

Մետաղները ջերմության և էլեկտրականության լավ հաղորդիչներ են:

Մետաղներից լավագույն հաղորդիչներ են համարվում արծաթը՝ Ag, պղինձը՝ Cu, ոսկին՝ Au, իսկ ամենավատը` կապարը՝ Pb, մանգանը՝ Mn և սնդիկը՝ Hg:

Հարթ մակերեսներով մետաղների փայլը պայմանավորված է լուսային ճառագայթների անդրադարձմամբ:

Արտաքին ազդակների ներգործությամբ մետաղները փոխում են իրենց ձևն ու պահպանում ընդունած ձևն այդ ազդեցությունը վերացնելիս: Դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ արտաքին ազդեցության ներքո իոն-ատոմների մի շերտը մյուսի նկատմամբ սահում է՝ պահպանելով մետաղական կապը:

Մետաղների քիմիական հատկությունները՝ փոխազդեցությունը պարզ և բարդ նյութերի հետ

Մետաղների մեծամասնության արտաքին էներգիական մակարդակում առկա է էլեկտրոնների փոքր քանակ (1-3), այդ պատճառով նրանք ռեակցիաների մեծ մասում հանդես են գալիս որպես վերականգնողներ (այսինքն «տալիս են» իրենց էլեկտրոնները)։

Պարզ նյութերի հետ փոխազդեցությունը

Թթվածնի հետ փոխազդում են բոլոր մետաղները, բացի ոսկուց և պլատինից: Արծաթի հետ փոխազդեցությունը նկատվում է միայն բարձր ջերմաստիճանների դեպքում, սակայն արծաթի (II) օքսիդը գրեթե չի առաջանում, քանի որ այն ջերմապես անկայուն է։ Կախված մետաղի տեսակից՝ ելանյութը կարող է լինել օքսիդ, պերօքսիդ:

$\mathrm {4Li+O_{2}=2Li_{2}O}$ լիթիումի օքսիդ
$\mathrm {2Na+O_{2}=Na_{2}O_{2}}$ նատրիումի պերօքսիդ
$\mathrm {K+O_{2}=KO_{2}}$ կալիումի գերրօքսիդ
Պերօքսիդից օքսիդ ստանալու համար պերօքսիդը վերականգնվում է մետաղի միջոցով.
$\mathrm {Na_{2}O_{2}+2Na=2Na_{2}O}$
Միջին և ցածր ակտիվության մետաղների հետ ռեակցիան անցնում է տաքացման միջոցով.
$\mathrm {3Fe+2O_{2}=Fe_{3}O_{4}}$
$\mathrm {2Hg+O_{2}=2HgO}$
$\mathrm {2Cu+O_{2}=2CuO}$

Ազոտի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, սենյակային ջերմաստիճանում փոխազդում է միայն լիթիումը՝ կազմելով նիտրիդներ:

$\mathrm {6Li+N_{2}=2Li_{3}N}$
Տաքացման ժամանակ՝
$\mathrm {2Al+N_{2}=2AlN}$
$\mathrm {3Ca+N_{2}=Ca_{3}N_{2}}$

Ծծմբի հետ փոխազդում են բոլոր մետաղները՝ բացի ոսկուց ու պլատինից.

Երկաթը փոխազդում է ծծմբի հետ տաքացման դեպքում, կազմելով սուլֆիդ:
$\mathrm {Fe+S=FeS}$

Ջրածնի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, այսինքն IA և IIA խմերի տարրերը, բացառությամբ բերիլիումի: Ռեակցիաները իրականացվում են տաքացման դեպքում՝ կազմելով հիդրիդներ: Ռեակցիաներում մետաղը հանդիսանում է վերականգնող, ջրածնի օքսիդացման աստիճանը -1 է։

$\mathrm {2Na+H_{2}=2NaH}$
$\mathrm {Mg+H_{2}=MgH_{2}}$

Ածխածնի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, ընդ որում՝ ռեակցիայի ընթացքում ստացվում են ացետիլենիդներ կամ մեթանիդներ: Ացետիլենիդները ջրի հետ փոխազդելիս տալիս են աթետիլեն, մեթանիդները՝ մեթան:

$\mathrm {2Na+2C=Na_{2}C_{2}}$
$\mathrm {Na_{2}C_{2}+2H_{2}O=2NaOH+C_{2}H_{2}}$

Մետաղների ստացման եղանակները`լաբորատորիայում և արդյունաբերական

Մետաղների ստացման եղանակներ թեմայից ներկայացնում եմ երկաթը:

Արդյունաբերությունում երկաթը ստանում են երկաթի հանքաքարից հիմնականում հեմատիտից (Fe₂O₃) և մագնիտից (FeO·Fe₂O₃)։ Գոյություն ունեն տարբեր որակական եղանակներ երկաթը հանքաքարից ստանալու համար։ Առավել տարածված եղանակներից է, երբ երկաթը ստանում են բացառապես հրամետաղարտադրական եղանակով՝ դոմնային վառարանում։

Երկաթի տաքացված լարը թթվածնի մեջ մտցնելիս բուռն այրվում է՝ արձակելով շիկացած շիթեր և վերածվելով, այսպես կոչված, «խառը» օքսիդի՝ Fe₃O₄.

3Fe + 2O₂ = Fe₃O₄.

Ջրածնի հետ երկաթը չի փոխազդում։ Հալոգենների հետ օքսիդանում է մինչև +3 օքսիդացման աստիճան

2Fe + 3Cl₂ = 2FeCl₃

Դիտարժան է նաև երկաթի ռեակցիան ծծմբի հետ։ Այդ նյութերի փոշիների խառնուրդը փորձանոթում տաքացնելիս սկսվում է բուռն ջերմանջատիչ ռեակցիա, որի հետևանքով գոյանում է երկաթի սուլֆիդ.

Երկաթը սովորական թթուներից անջատում է ջրածին՝ առաջացնելով երկվալենտ երկաթի աղ։

Fe + 2HCl = FeCl₂ + H₂,

Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂;

Երկաթն ակտիվ մետաղ է և կարող է մի շարք մետաղների դուրս մղել իրենցաղերի ջրային լուծույթներից.

Fe + SnCl₂ = FeCl₂ + Sn,

Երկաթը ջերմության և էլեկտրականության լավ հաղորդիչ է, շատ պլաստիկէ, ուստի հեշտությամբ գլանվում, ձգվում և կոփվում է: Երկաթը մագնիսանումէ և ապամագնիսանում, այդ պատճառով լայն կիրառություն ունի տարբերէլեկտրական սարքերում ու մեքենաներում:

Ժամանակակից տեխնիկայում երկաթը կիրառվում է գլխավորապեսզանազան նյութերի՝ ազոտի, թթվածնի, ջրածնի, ծծմբի, ֆոսֆորի, ավելիհաճախ՝ ածխածնի հետ համաձուլվածքներ կազմած: Դրանց նույնիսկչափազանց փոքր քանակները խիստ փոխում են երկաթի հատկությունները:

Այժմ գիտնականներն ստանում են երկաթի այնպիսի տեսակներ, որոնք չենժանգոտում, չեն վախենում կրակից ու թթուներից, ինչպես նաևվերադասավորում են իրենց ատոմներն այնպես, որ տասնապատիկ անգամամուր դառնան:

Անհատական-հետազոտական աշխատանքների թեմաները.

Երկաթ:

Ես ընտրել եմ երկաթը և սիրով կներկայացնեմ բլոգային աշխատանքս նախագծի տեսքով և կպատասխանեմ միանգամից երկաթ — մետաղի հարցերին:

Անհատական-հետազոտական աշխատանքներում պիտի լինեն հետևյալ հարցերի պատասխանները.

Տարրի դիրքը քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում: Ատոմի կառուցվածքը՝բաղադրությունը, էլեկտրոնային բանաձևը:Վալենռտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում՝օրինակներ:

Երկաթ, քիմիական նշանը՝ Fe։ Պարբերական համակարգի ութերորդ խմբի երկրորդական ենթախմբում է, ատոմային համարը՝ 26։ Այն սպիտակ-արծաթափայլ մետաղ է։ Ատոմի էլեկտրոնային բանաձևն է 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶3d⁶4s²։ Բացի Էներգիական չորրորդ մակարդակի 2 էլեկտրոնից, քիմիական կապերի առաջացմանը կարող են մասնակցել նաև երրորդ մակարդակի d-էլեկտրոնները։ Երկաթին բնորոշ են գերազանցապես +2 և +3 օքսիդացման աստիճանները։ Սակայն կան շատ քիչ թվով խիստ անկայուն միացություններ, որոնցում դրսևորվում է +6 օքսիդացման աստիճան։

Տարածվածությունը բնության մեջ:

Բնության մեջ տարածվածությամբ (4,65%) զբաղեցնում է չորրորդն է՝ թթվածնից(O), սիլիցիումից (Si) և ալյումինից (Al).) հետո։ Ազատ վիճակում երբեմն հանդիպում է միայն որոշ երկաթաքարերի տեսքով։ Գտնվում է հիմնականում օքսիդային հանքաքարերում, որոնցից կարևորներն են գորշ երկաթաքարը (լիմոնիտ)(Fe₂O₃ . nH₂O), կարմիր երկաթաքարը (հեմատիտ)(Fe₂O₃), մագնիսական երկաթաքարը (մագնետիտ) (Fe₃O₄), սիդերիտը (FeCO₃), պիրիտ (հրաքար)՝ FeS₂ և այլն։ Մարդու օրգանիզմում կա ~ 3գ երկաթ տարր գերազանցապես հեմոգլոբինի բաղադրության մեջ։ Երկաթի համաշխարհային ընդհանուր երկրաբանական պաշարները կազմում են մոտ 400 մլրդ տ: Խոշոր հանքավայրեր կան ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում, Չինաստանում, Ֆրանսիայում, Շվեդիայում, Ռուսաստանում (Կուրսկի մարզ, Ուրալ, Սիբիր), Ուկրաինայում, Ղազախստանում, Ավստրալիայում և այլ երկրներում: Երկաթի հանքեր կան նաև Հայաստանում:Երկաթ պարունակվում է նաև կենդանի օրգանիզմներում, առկա է արյան հեմոգլոբինի բաղադրության մեջ: Այն տեղափոխում է թթվածինը թոքերից դեպի հյուսվածքները, իսկ նյութափոխանակության արգասիք ածխաթթվական գազը՝ հյուսվածքներից դեպի թոքերը:

Ֆիզիկական հատկությունները:

րկաթը արծաթափայլ, սպիտակ, պինդ մետաղ է, խտությունը 7,87 գ/սմ³ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1539 °C։ Շնորհիվ ատոմում առկա չզույգված շատ էլեկտրոնների՝ երկաթն ունի պարամագնիսական հատկություն. ձգվում է մագնիսի կողմից։ Այդ մետաղին բնորոշ են արագ մագնիսանալու և ապամագնիսանալու հատկությունները, ինչը հնարավորություն է տալիս երկաթը լայնորեն օգտագործելու էլեկտրատեխնիկայում և էլեկտրոնային սարքերում։ Չափազանց մաքուր երկաթը բավականին կայուն է օդի թթվածնի նկատմամբ, սակայն սովորական մետաղը (խառնուկներ պարունակող) օդում աստիճանաբար ենթարկվում է կերամշակման, մանավանդ խոնավության առկայությամբ.

{\mathsf {2Fe+O_{2}+2H_{2}O\rightarrow 2Fe(OH)_{2}}}

Քիմիական հատկությունները:

Միջին ակտիվության մետաղ է, օքսիդանում է մինչև +3՝ ուժեղ օքսիդիչների հետ փոխազդելիս.

Օրինակ

2Fe+3Cl2−→−t°2FeCl3

+2՝ համեմատաբար թույլ օքսիդիչներով օքսիդացնելիս.

Օրինակ

Խոնավ օդում երկաթը սովորական պայմաններում փոխազդում է թթվածնի հետ (ժանգոտվում է).

4Fe + 3Օ2 + 6H2Օ = 4Fe(OH)3

Ջրի հետ, բարձր ջերմաստիճանում.

3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2O

Խիտ ազոտական և ծծմբական թթուները սովորական ջերմաստիճանում չեն օքսիդացնում երկաթը, ռեակցիան ընթանում է միայն բարձր ջերմաստիճանում:

2Fe+6H2SO4=Fe2(SO4)+3SO2↑+6H2O2

Fe+6HNO3=Fe(NO3)+3NO2↑+3H2O3

Երկաթի միացություններից FeO−ն և Fe(OH)2−ը հիմնային բնույթի են, փոխազդում են թթուների հետ, իսկ Fe2O3−ը և Fe(OH)3−ը օժտված են թույլ արտահայտված ամֆոտեր հատկություններով, ուստի փոխազդում են նաև ալկալիների հետ:

Երկաթի (II) հիդրօքսիդը օդում արագ օքսիդանում է` փոխարկվելով երկաթի (III) հիդրօքսիդի.

4Fe(OH)2+O2+2H2O=4Fe(OH)3

Ստացման եղանակները:

3Fe + 2O₂ = Fe₃O₄.

Ջրածնի հետ երկաթը չի փոխազդում։ Հալոգենների հետ օքսիդանում է մինչև +3 օքսիդացման աստիճան

2Fe + 3Cl₂ = 2FeCl₃

Երկաթը սովորական թթուներից անջատում է ջրածին՝ առաջացնելով երկվալենտ երկաթի աղ։

Fe + 2HCl = FeCl₂ + H₂,

Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂;

Երկաթն ակտիվ մետաղ է և կարող է մի շարք մետաղների դուրս մղել իրենցաղերի ջրային լուծույթներից.

Fe + SnCl₂ = FeCl₂ + Sn,

Կիրառման բնագավառները:

4 Մյս 20186 Մյս 2018

Նախագծեր՝ 9-րդ դաս. ապրիլ 2018` Անհատական հետազոտական աշխատանք՝ Շարունակելու ենք ուսումնասիրել կարևորագույն ոչ մետաղներից, իսկ վերջում նախագծի ամփոփում թեմաների մասին համառոտ ներկայացնելով բլոգում

Ավագ դպրոց-վարժարան 9-րդ դաս.շարունակելու ենք ուսումնասիրել կարևորագույն ոչ մետաղներից.

«Ազոտ, ազոտի շրջապտույտը բնության մեջ, ազոտական թթուն և նրա աղերը, ազոտական պարարտանյութեր»

Ազոտ N₂

Ազոտն անգույն, անհոտ, անհամ, ջրում քիչ լուծվող գազ է: Այն ամենատարածված քիմիական տարրերից է և բնության մեջ հանդիպում էինչպես ազատ վիճակում, այնպես էլ միացությունների ձևով: Ազոտը օդի հիմնական բաղադրիչն է և կազմում է նրա 75,6%-ը` ըստ զանգվածի: Երկրակեղևում ազոտը գտնվում է միացությունների ձևով,առավել տարածված են նատրիումական և կալիումական բորակները: Ազոտ են պարունակում նաև քարածուխը, նավթը և կենդանի օրգանիզմները: Բույսերը ազոտը վերցնում են հողից, իսկ կենդանիները այն ստանում են բույսերից:

Ազոտի մոլեկուլը երկատոմ է: Ազոտը հիմնականում կիրառվում է ամոնիակ ստանալու համար , որը ելանյութ է ազոտական թթվի,ազոտական պարարատանյութերի, ներկերի , դեղանյութերի, պայթուցիկ նյութերի արտադրության մեջ: Գազային ազոտն օգտագործվում է որպես իներտ միջավայր հեղուկ վառելանյութի մզման, սրվակները հեղուկ դեղանյութերով լցնելու համար: Հեղուկ ազոտն չափազանց սառն է -196 ^օC: Սննդարդյունաբերության մեջ այն օգտագործվում են սննդամթերքը սառեցնելու և երկար պահպանելու համար, բժշկության մեջ` մարդու սերմնաբջիջներն ու ձվաբջիջները երկար պահպանելու, ինչպես նաև մի շարք հիվանդություններ բուժելու համար:

Ազոտի շրջապտույտը բնության մեջ

Բնության մեջ ազոտի շրջապտույտը Երկրի վրա կյանքի գոյության անհրաժեշտ պայման է:Ազոտի հիմնական մասը ազատ վիճակում գտնվում է մթնոլորտում, իսկ ավելի փոքր մասը`միացությունների ձևով` հողում, բուսական և կենդանական օրգանիզմներում: Բնության մեջ ազոտի շրջապտույտը բարդ գործընթաց է: Հողում ապրող որոշ բակտերիաներ կլանում են օդի ազոտը և վերածում ամոնիակի և հանքային աղերի:Կան բակտերիաներ, որոնք մահացած բույսերի ու կենդանիների օրգանական ազոտը փոխարկում են ամոնիակի ու նիտրատների; Օդի ազոտը կապելու հիմնական ճանապարհը դա օքսիդացումն է` ամպրոպների ժամանակ: Դրա հետևանքով առաջանում է ազոտի մոնօքսիդ NO, որն օքսիդանում է մինչև ազոտի Երկօքսիդ NO₂: Վերջինս անձրև տեսքով թափվում է երկրի վրա` ոպես ազոտական թթու, և հողի հանքային աղերի առաջացնում է նիտրատներ: Ֆրանսիացի ագրոքիմիկոս Ժ. Բուսենգոն 1830-40 ական թվականներին բացահայտել է, որ հողում ազոտային միացությունների բացակայության դեպքում բույսերը չեն կարող աճել ու զարգանալ:

Ազոտական թթուն

Ազոտական թթուն շատ ուժեղ միահիմն թթու է ջրում գրեթե լրիվ դիսոցվում է: Ազոտական թթուն, ինչպես մյուս թթուները փոխազդում է մյուս թթուների նման ջրածին չի անջատում, այլ անջատում է ազոտի օքսիդներ,ամոնիակ կամ ազատ ազոտ:

Մետաղների հետ ազոտական թթվի փոխազդեցությունը կախված է թթվի կոնցետրացիայից ու փոխազդող մետաղի ակտիվությունից: ազոտական թթվի մոլեկուլի անկայունությունը կարևոր առանձնահատկություն է: Ջրային լուծույթում այդ թթուն ավելի կայուն է,մինչդեռ 98% զանգվածային բաժնով ազոտական թթուն անկայուն է և լույսի ազդեցությամբ քայքայվում է:

Ազոտական պարարտանյութեր

Դրանք անօրգանական և օրգանական ազոտ պարունակող միացություններ են, որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար: Ազտային պարարտանյութերը հիմնականում ստանում են սինթետիկ ամոնիակից; Ազոտի միացությունների պատճառով հաճախ սահմանափակում է մշակաբույսերի աճը և դրա համար էլ ազոտային պարարտանյութերն ունեն մեծ դրական ազդեցություն:

«Ֆոսֆոր, ֆոսֆորական թթուն և իր աղերը, ֆոսֆորական պարարտանյութեր»

Ֆոսֆոր

Ֆոսֆոր, քիմիական տարր է որի նշանն է P և ատոմային թիվը՝ 15։ Ֆոսֆորը (P) հայտնաբերել է Հենինգ Բրանդը 1669-ին։ Բնության մեջ գտնվում է միայն միացությունների ձևով։ Հանդես է գալիս մի քանի ալոտրոպ ձևափոխություններով։ Ոչ մետաղ է։

Սպիտակ Ֆոսֆորը (P₄) փափուկ, ջրում չլուծվող, անգույն, խիստ թունավոր նյութ է։ Լավ լուծվում է CS₂-ում, t_հալ=44°С, t_եռ=281°С։ Շնորհիվ լուսարձակելու հատկության, ստացել է իր անունը։ Թույլ տաքացնելիս օդում ինքնաբոցավառվում է։

Կարմիր ֆոսֆորը ամորֆ պոլիմերային միացություն է, քիմիապես պասիվ է սպիտակ ֆոսֆորից, թունավոր չէ։ Սև ֆոսֆորը մետաղական փայլով պոլիմերային նյութ է, թունավոր չէ, ունի կիսահաղորդիչ հատկություններ։

Քիմիական հատկությունները

Ստանում են կալցիումի ֆոսֆատի, SiO₂ և C-ի խառնուրդն էլեկտրական վառարանում առանց օդի մուտքի մոտ 1000°С տաքացնելով․ 2Ca₃(PO ₄) ₂+6SiO₂+10C→6CaSiO₃+10CO↑+P4↑

Ստացված գազային P4-ը բաց թողնելով ջրի մեջ` վեր են ածում պինդ վիճակի:

Փոխազդեցությունը ոչ մետաղների հետ

4P + 5O₂ → 2P₂O₅ (կամ P₂O₃) 4P + 3O₂ → 2P₂O₃ 2P + 3Cl₂ → 2PCl₃ (կամ PCl₅)

Փոխազդեցությունը ակտիվ մետաղների հետ

3Li+P=Li₃P 3Ca+2P=Ca₃P₂

Ինչպես նաև օքսիդիչ թթուների և ալկալիների հետ․

3P + 5HNO₃ + 2H₂O → 3H₃PO₄ + 5NO↑ 4Р + 3KOH + 3Н₂О → РН₃↑ + 3KН₂РО₂

Ֆոսֆիդները մետաղների և ֆոսֆորի միացություններ են,որտեղ ֆոսֆորի օքսիդացման աստիճանը -3 է: Նրանք աղատիպ պինդ միացություններ են,հեշտությամբ քայքայվում են ջրով կամ թթուներով` առաջացնելով ֆոսֆին. Mg₃P₂+6H₂O=3Mg(OH)₂+2PH₃↑ Li₃P+3HCl=3LiCl+PH₃↑ Ֆոսֆինը (PH₃) սխտորի հոտով,թունավոր գազ է:Այն ունի ուժեղ վերականգնիչ և թույլ հիմնային հատկություններ.

$~\mathrm{PH_3 + 2O_2\ \xrightarrow{\ \ } \ H_3PO_4}$

$~\mathrm{PH_3 + HCl\ \xrightarrow{30 ^\circ C} \ PH_4Cl}$ (ֆոսֆոնիումի քլորիդ)

Ֆոսֆորի (III)օքսիդը (P₂O₃) սպիտակ բյուրեղային նյութ է:Գոլորշի վիճակում կազմված է P₄O₆ մոլեկուլներից t_հալ =24°С t_եռ=175°С:

Ստանում են ֆոսֆորը թթվածնի պակասորդում այրելիս

4P+3O₂=2P₂O₃ Ջրի հետ փոխազդելիս կարող է առաջացնել երկու թթու` HPO₂-մտաֆոսֆորային թթու և H₃PO₃-օրթոսֆոսֆորային թթու,որոնք թույլ թթուներ են:P₂O₃-ը ուժեղ վերականգնիչ է. P₂O₃+2Cl₂+5H₂O=2H₃PO₄+4HCl:

Ֆոսֆորը բնության մեջ

Դեպի թթվածինը ունեցած իր բարձր ակտիվության հետևանքով, ֆոսֆորը բնության մեջ ազատ վիճակում չի հանդիպում։ Նա գտնվում է բուսահողում և հանքերում միայն ֆոսֆորական թթվի աղերի ձևով, առավելապես ֆոսֆորաթթվական կալցիումի կամ կալցիումիֆոսֆատ՝ աղի ձևով։ Այն գլխավոր հանքերը, որոնց բաղադրության մեջ մտնում է այդ աղը, ապատիտը ու ֆոսֆորիտն են։

Բույսերը չեն կարող հաջողությամբ զարգանալ և պտղաբերել, եթե հողի մեջ անբավարար են ջրի մեջ լուծվող ֆոսֆորային միացությունները։

Միացությունների ձևով ֆոսֆորը մտնում է մարդու և կենդանիների ոսկրային, մկանային և նյարդային հյուսվածքներ կազմության մեջ։ Նրանց համար ֆոսֆորի աղբյուր է ծառայում բուսական սնունդը։ Սննդի մեջ ֆոսֆորի միացությունների պակասության դեպքում մարդու և կենդանիների մեջ առաջանում են լուրջ հիվանդություններ։

«Ածխածին, ածխածնի բնական մոդիֆիկացիաները՝ տարաձևությունները՝ ալմաստ, գրաֆիտ, ածխածնի օքսիդները՝ շմոլագազ և ածխաթթու գազ, ածխաթթուն և նրա աղերը:

Ածխածին

Ածխածին , քիմիական նշանը՝ C, ատոմային թիվն է 6, ատոմային զանգվածը՝ 12.011։ Բնական ածխածինը բաղկացած է երկու ստաբիլ նուկլիդներից՝ ¹²C (զանգվածի 98.892%-ը) և ¹³C (զանգվածի 1.108%-ը)։ Նուկլիդների բնական խառնուրդում շատ չնչին քանակությամբ միշտ առկա է լինում ¹⁴C ռադիոակտիվ նուկլիդը (b^– ճառագայթ, կիսատրոհման պարբերությունը՝ 5730 տարի)։ Այն անընդհատ առաջանում է մթնոլորտի ստորին շերտերում՝ ազոտի ¹⁴N իզոտոպի նեյտրոնների տիեզերական ճառագայթման շնորհիվ։ ¹⁴₇N + ¹₀n = ¹⁶₆C + ¹₁H

Ածխածինը տեղակայված է Մենդելեևի պարբերական համակարգի երկրորդ պարբերության IVA խմբում: Ատոմի հիմնական վիճակի արտաքին էլեկտրոնային մակերևույթի դասավորվածությունն է 2s²p²: Օքսիդացման կարևորագույն աստիճաններն են +2, +4, -4, վալենտականությունները՝ IV և II։ Ածխածնի նեյտրալ ատոմի շառավիղը 0.077 նմ է։ C⁴⁺ իոնի շառավիղը` 0.029 նմ (կոորդինացիոն թիվը 4), 0.030 նմ (կոորդինացիոն թիվը 6)։

Պատմական տեղեկություններ

Ածխածինը հայտնի է հեռու անցյալից։ Փայտածուխն օգտագործվել է հանքաքարերից մետաղները վերականգնելու համար, իսկ ալմաստը՝ ինչպես թանկարժեք քար։ 1789 թ. ֆրանսիացի քիմիկոս Ա. Լ. Լավուազիեն հետևություն արեց ածխածնիտարրային հատկությունների մասին։ Արհեստական ալմաստները առաջին անգամ ստացվել են 1953 թ. շվեդ հետազոտողների կողմից, սակայն արդյունքները նրանք չհասցրեցին հրապարակել։ Արհեստական ալմաստ ստացան «Ջեներալ էլեկտրիկ» ընկերության աշխատակիցները 1954 թ. դեկտեմբերին և 1955-ի սկզբին հրապարակեցին։

Բնության մեջ տարածվածությունը

Ածխածինը զբաղեցնում է երկրակեղևի զանգվածի 0.48%-ը։ Կուտակվում է կենսոլորտում. կենդանական նյութերում պարունակվում է 18% ածխածին, բնափայտում՝ 50%, տորֆում՝ 62%, բնական այրվող գազերում՝ 75%, այրվող թերթաքարերում՝ 78%, քարածուխում և գորշածուխում՝ 80%, նավթում՝ 85%, անտրացիտում (լավատեսակ քարածուխ)՝ 96%։ Երկրակեղևի ածխածնի նշանակալի մասը կենտրոնացված է կրաքարերում և դոլոմիտներում։ +4 օքսիդացման աստիճանի ածխածինը մտնում է կարբոնատային ապարների և հանքանյութերի (կավիճ, կիր, մարմար, դոլոմիտներ) բաղադրության մեջ։ Ածխաթթու գազը՝ CO₂, մթնոլորտի հիմնական բաղադրիչներից է (զանգվածի 0.046%-ը)։ Ածխաթթու գազը լուծված վիճակում միշտ առկա է գետերի, լճերի և ծովերի ջրում։ Աստղերի, մոլորակների և երկնաքարերի մթնոլորտում հայտնաբերված են ածխածին պարունակող նյութեր։

Ստացումը

Հնում ածուխը ստանում էին բնափայտի թերի այրման միջոցով։ 19-րդ դարում մետաղագործության մեջ փայտածուխը փոխարինեցին քարածուխով (կոքսով)։ Ներկայումս արդյունաբերության մեջ ածուխ ստանում են բնական գազի՝ մեթանի (CH₄) կրեկինգով (նավթաթորմամբ).

CH₄ = C + 2H₂

Բժշկական նպատակների համար ածուխը պատրաստում են կոկոսի կեղևի այրմամբ։ Իսկ լաբորատոր անհրաժեշտությունների համար չայրվող խառնուրդներից զերծ ածուխ ստանում են շաքարի թերի այրումից։

«Սիլիցիում, սիլիկաթթուն և իր աղերը, լուծվող ապակի, սիլիկատային արտադրություն՝ խեցեղենի, ցեմենտի և ապակու արտադրություն»:

Սիլիցիումը քիմիական տարր է, որի նշանն է՝ Si, իսկ կարգաթիվը՝14: Սիլիցիումի ագրեգատային վիճակը՝ պինդ:

Թթվածնից հետո սիլիցիումը ամենատարածված տարրն է, և կազմում է երկրակեղևի կշռի 25 տոկոսը: Անկենդան աշխարհում խաղում է այնպիսի դեր, ինչպիսին ածխածինը՝ կենդանի: Ի տարբերություն ածխածնի՝ սիլիցիումը բնության մեջ ազատ վիճակում չի հանդիպում: Նրա բազմաթիվ միացությունները կազմում են լեռնատեսակների և հանքերի հսկայական մեծամասնությունը,օր.՝ գրանիտներ,գնեյսներ,բազալտներ,կվարց,դաշտաշպատներ,փայլար և այլն: Ավազը և կավը՝ որոնք կազմում են հողի հանքային մասը,նույնպես սիլիցիումի միացություններ են:

Հատկությունները

Բյուրեղային սիլիցիումը որոշ նմանությունունի մետաղների հետ, նա ունի փայլ ևէլէկտրահաղորդականություն, սակայնթթուների հետ այն չի փոխազդում։Մանրացված սիլիցիումը զգալի չափովտաքացնելիս` օդի մեջ կարելի է բռնկել,գոյացնելով սիլիցիումի դիօքսիդ՝ Si+O2=SiO2:

Սիլիցիումն օգտագործվում է համաձուլվածքների արտադրության մեջ: Չորս տոկոսսիլիցիում պարունակող պողպատը օգտագործվում է էլեկտրական տրանսֆորմատորներպատրաստելու համար: Ավելի մեծ քանակով սիլիցում՝ 15 տոկոս և ավելի, պարունակողպողպատը թթվակայուն է և կիրառվում է քիմիական ապարատներ պատրաստելու համար:

Սիլիցիումի գերմաքուր կտոր

սիլիցիումի միացությունը ածխածնի հետ՝ սիլիցիումի կարբիդը (SiC), կոչվում էկարբորունդ։ Այն իր կարծրությամբ մոտենում է ալմաստին:

Սիլիցիում ստանում են էլեկտրական վարառաններում. բարձր ջերմաստիճանային պայմաններում սիլիցիումի դիօքսիդը՝ ավազը, ածուխին միացնելով. SiO2+2C=Si+2CO:

Առաջադրանք. գրե՛ք երեք բան,ինչ սովորեցիք իմ նյութից:

Ապակի

Գոյություն ունեն բնական և արհեստական ապակիներ:

Բնական ապակիները՝ պեռլիտները, վանակատները (օբսիդիան) և այլն, հրաբուխներիգործունեության արգասիք են և կոչվում են նաև հրաբխային ապակիներ:

Արհեստական ապակին՝ ամորֆը, փխրուն, թափանցիկ, քիմիապես կայուն նյութ է: Այնստանում են հատուկ վառարաններում՝ սոդայի (Na2CO3), կավճի (CaCO3), սիլիկահողի(SiO2) խառնուրդը միահալելով: Արդյունքում առաջանում են նատրիումի և կալցիումիսիլիկատներ, որոնք, սիլիկահողի հետ միաձուլվելով, վերածվում են հեղուկապակեզանգվածի, իսկ հետագա սառեցմամբ` պինդ ապակու: Այսպիսի ապակին կոչվումէ սիլիկատային: Սոդան պոտաշով (K2CO3) փոխարինելու դեպքում ստանում ենդժվարահալ ապակի: Կավիճը՝ կապարի (II) օքսիդով (PbO), իսկ սոդան պոտաշովփոխարինելու դեպքում ստանում են բյուրեղապակի: Սկզբնական խառնուրդին տարբերմետաղների օքսիդներ ավելացնելիս սիլիկատային ապակին ստանում է տարբեր գույներ,օրինակ՝ քրոմի (III) օքսիդից՝ կանաչ, կոբալտի (II) օքսիդից՝ կապույտ, մանգանի (IV)օքսիդից՝ կարմրամանուշակագույն և այլն: Եթե ապակին պարունակում է մոտ 99%սիլիկահող, ապա կոչվում է քվարցային ապակի:

Տաքացնելիս ապակին աստիճանաբար փափկում է և անցնում հեղուկ վիճակի: Հակառակընույնպես տեղի է ունենում աստիճանաբար՝ սառեցմանը զուգընթաց ապակե զանգվածըպնդանում է: Ապակու այս հատկության վրա է հիմնված դրանից տարբեր իրերիձևավորումը, որն իրականացվում է տարբեր եղանակներով: Ապակու ձգումը մեքենաներովկիրառվում է թերթային ապակու, խողովակների, ապակեձողիկների, ապակեթելերիարտադրության, գլոցումը՝ շինարարական, նախշազարդ թիթեղապակիների համար:Փչումը կիրառվում է նեղ բերանով ամանեղեն, մամլումը՝ հաստ պատերով իրերպատրաստելու համար:

Ըստ կիրառության և հատկությունների՝ առանձնացվում են ապակու մի շարք տեսակներ՝շինարարական, տեխնիկական, օպտիկական, էլեկտրամեկուսիչ և էլեկտրավակուումային,լուսատեխնիկական, լուծվող, տարայի, տեսակային և գեղարվեստական, ապակեթել և այլն:

Սիլիցիումի երկօքսիդ

Սիլիցիումի երկօքսիդ, սիլիկահող, Si02, սիլիցիումի և թթվածնի միացությունըսիլիկաթթվի անհիդրիդն է։ Անգույն, դժվարահալ, պինդ նյութ է, հալվում է +1728 °C-ում,չի լուծվում ջրում և թթուներում։ Լուծվում է ֆտորաջրածնական թթվում, շատ դանդաղ՝նաև ալկալիներում։ Խառնուրդներ պարունակող սիլիցիումի երկօքսիդը գունավորված է։Առաջացնում է պոլիմորֆային ձևափոխություններ՝ քվարց, տրիդիմիտ, կրիստոբալիտ,կոեսիտ, ստիշովիտ, կիտիտ, մանրաթելային սիլիկա հող։ Հալված սիլիցիումի երկօքսիդըպնդանում է՝ առաջացնելով ամորֆ ձևափոխություն՝ քվարցե ապակի։ Սիլիցիումիերրկօքսիդը անօրգանական պոլիմեր է՝ բաղկացած է թթվածնի ընդհանուր ատոմներովիրար միացած [Si04]4 քառանիստերից (ստիշովիտը՝ [SiOe]8՜ օկտաէդրներից)։ Բնությանմեջ հանդիպում է քվարց, տրիդիմիտ և կրիստոբալիտ, նաև ջուր պարունակող օպալկիզելգուր միներալների ձևով և կազմում է երկրակեղևի զանգվածի 12%։ Սիլիցիումիերկօքսիդը օգտագործվում է սիլիկատների (ապակի, խեցեղեն, հղկափոշի, բետոն, աղյուս)արտադրության մեջ և ռադիոտեխնիկայում։

Անհատական- հետազոտական աշխատանքների թեմաները.

«Կենսական տարրեր»

Կենսական տարրերը այն քիմիական տարրի ատոմներն են, որոնք առաջացնում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը ապահովող նյութերը։ Մանկոկենսական տարրերն են՝ ածխածին` C, ջրածին` H, թթվածին՝ O, ազոտ՝ N, ֆոսֆոր՝ P, ծծումբ՝ S: Միկրոտարրեն են՝ կալիում՝ K, կալցիում՝ Ca, մագնեզիում՝ Mg, նատրիում՝ Nа, երկաթ՝ Fe, ֆտոր՝ F, բրոմ՝ Br, յոդ` I, քլոր՝ Cl, մանգան՝ Mn։ Ուլտրատարրեր են՝ ոսկի` Au, արծաթ՝ Ag և այլն։

Օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ճարպեր, նուկլեինաթթուներ

Անհնար է գերագնահատել սպիտակուցների, ճարպերի և ածխաջրերի դերը: Չէ՞ որ մեր օրգանիզմը դրանցից է բաղկացած: Ինչպես սնվել՝ պահպանելով այդ կարևոր և փխրուն հավասարակշռությունը:

Սպիտակուցները, ճարպերը և ածխաջրերը մեր օգանիզմում

Մարդու օրգանզիմը բաղկացած է 19.6% սպիտակուցներից, 14.7% ճարպերից, 1% ածխաջրերից, 4.9% հանքային նյութերից: Մնացած 59.8% ջուր է: Մեր օրգանիզմի նորմալ կենսագործունեությունն անմիջականորեն կապված է կարևորագույն սննդարար նյութերի հարաբերակցությունից. օրվա սննդակարգում սպիտակուցների, ճարպերի և ածխաջրատների ներկայությունը պետք է լինի 1:3:5:

Սպիտակուցների կարևորությունն ու դերը

Սպիտակուցները օրգանիզմի հիմնական շինարարական նյութն են, ինչպես նաև հորմոնների, ֆերմենտների և հակամարմինների հիմքը: Այսպիսով, առանց դրանց մասնակցության, անհնարին են աճը, բազմացումը, մարսողությունը և իմունային պաշտպանությունը:

Սպիտակուցները պատասխանատու են գլխուղեղի կեղևում արգելակման և գրգռման համար: Հեմոգլոբին սպիտակուցը տեղափոխում է թթվածին (տրանսպորտային դեր), ԴՆԹ և ՌՆԹ ապահովում են սպիտակուցի՝ ժառանգական տեղեկատվությունը փոխանցելու հատկությունը, լիզոցիմն ապահովում է հակամիկրոբային պաշտպանություն, իսկ տեսողական նյարդի կազմի մեջ մտնող սպիտակուցը ապահովում է լույսի ընկալումն աչքի ցանցաթաղանթի օգնությամբ:

Բացի դրանից, սպիտակուցը պարունակում է անփոխարինելի ամինաթթուներ, որոնցից կախված է իր կենսաբանական արժեքը: Հայտնի 80 սպիտակուցներից միայն 8 են անփոխարինելի, և եթե այդ բոլոր ութն էլ պարունակվում են սպիտակուցի մոլեկուլի մեջ, այդպիսի սպիտակուցը կոչվում է լիարժեք, ըստ ծագման՝ կենդանական, այն պարունակվում է մսի, ձկան, ձվի, կաթի մեջ:

Բուսական սպիտակուցները քիչ լիարժեք են, ավելի դժվար են մարսվում, քանի որ բջջանքից թաղանթ ունեն, որը խանգարում է մարսողական ֆերմենտների աշխատանքին: Մյուս կողմից, բուսական սպիտակուցը հզոր հակակարծրային էֆեկտ ունի:

Սննդի մեջ կենդանական սպիտակուցների մասը պետք է կազմի 55%-ից ոչ պակաս:

Սպիտակուցային անբավարարությունն արտահայտվում է մարմնի քաշի նվազմամբ, մաշկի չորությամբ, աղե-ստամոքսային համակարգի սեկրետոր ֆունկցիայի թուլացմամբ: Նաև տուժում են սեռական գեղձերի, մակերիկամների, վահանաձև գեղձի աշխատանքը, խանգարվում են արյունաստեղծ պրոցեսները, թուլանում է իմունիտետը և հիշողությունը: Երեխաների մոտ խանգարվում է աճը՝ ոսկրաստեղծման վատացման հաշվին:

Մյուս կողմից, սպիտակուցների ավելցուկը նույնպես վնաս է՝ այն բերում է հոդերի հիվանդության և միզաքարային հիվանդության զարգացմանը:

Ճարպերի ֆունկցիան և օգուտը

Ճարպը առաջին հերթին էներգիայի աղբյուր է, ուստի դրա նյութափոխանակությունը շատ կարևոր է:

Ճարպերը բաղկացած են հագեցած և չհագեցած ճարպաթթուներից: Հագեցածները կոչվում են դժվարահալ, քիչ են մարսվում: Չհագեցածները, հակառակը, հեշտությամբ հալչում և մարսվում են:

Հագեցած ճարպաթթուները՝ ստեարինային, պալմինտային, կապրոնային, և այլն, հեշտությամբ սինթեզվում են մարդու օրգանիզմում, ցածր բիոլոգիական արժեք ունեն, դժվար են հալչում, բացասաբար են ազդում ճարպային փոխանակության վրա, նպաստում են խոլեսթերինի կուտակմանը և բերում են աթերոսկլերոզի զարգացմանը: Նման ճարպեր կան ոչխարի մսի, խոզի մսի և բուսական յուղերի մեջ:

Չհագեցած ճարպերը՝ օլեինային, լինոլային, լինոլենային, առախիդոնային ճարպերը պատկանում են կարևորագույն նյութերի շարքին, բարձրացնում են անոթային պատի առաձգականությունը, կանխում են թրոմբի առաջացումը, կարգավորում են ճարպային փոխանակությունը, պարունակվում են արևաձաղկի և եգիպտացորենի յուղերի, նաև ձկան յուղի մեջ:

Ճարպերի գերօգտագործումը բերում է խոլեսթերինի ավելցուկին, աթերոսկլերոզի զարգացմանը, ճարպային փոխանակության վատացմանը, ավելորդ քաշի կուտակմանը: Ճարպերի պակասը կարող է առաջացնել լյարդի և երիկամների ֆունկցիայի խանգարում, ջրի կուտակում օրգանիզմում, դերմատոզների զարգացում:

Սննդակարգում բուսական և կենդանական ճարպերի հարաբերակցությունը պետք է լինի 30% և 70%, սակայն տարիքի հետ նախապատվությունը պետք է տալ բուսական ճարպերին:

Ածխաջրերի հավասարակշռության մասին

Ածխաջրերը էներգիայի հիմնական աղբյուրն են՝ ապահովելով մարդու օրգանիզմի էներգետիկ պահանջի 58%-ը: Բուսական մթերքները պարունակում են ածխաջրերը մոնո-, դի- և պոլիսախարիդների տեսքով:

— Մոնոսախարիդներ (գլյուկոզա, ֆրուկտոզա, գալակտոզա) պարզ ածխաջրերն են, հեշտությամբ լուծվում են ջրում, կարևոր են լյարդում գլիկոգենի ստեղծման, ուղեղի և մկանների սնուցման, արյան մեջ շաքարի նորմալ մակարդակի պահպանման համար:

— Դիսախարիդներ (սախարոզա, լակտոզա, մալտոզա) քաղցր են, օրգանզիմում բաժանվում են մոնոսախարիդների երկու մոլեկուլների:

— Պոլիսախարիդներ (օսլա, բջջանք, գլիկոգեն, բարդ ածխաջրեր) քաղցր չեն, ջրում չեն լուծվում: Հետզհետե քայքայվելով մոնոսախարիդների՝ այդ ածխաջրերն ապահովում են օրգանիզմի հագեցվածությունն էներգիայով, և, առաջացնելով հագեցման զգացում, գործնականում չեն բարձրացնում արյան մեջ շաքարի մակարդակը:

Կարևոր է, որ օրգանիզմում ածխաջրերի պակասի դեպքում էներգիան առաջանում է ճարպերի և նույնիսկ սպիտակուցների պաշարից: Սա է աստիճանաբար և անվտանգ նիհարելու սկզբունքը: Իսկ ածխաջրերի ավելցուկը բերում է դրանց ճարպերի վերածվելուն, խոլեսթերինի գերարտադրությանը, ճարպակալմանը, աթերոսկլերոզին, հրահրում է շաքարային դիաբետի առաջացումը:

Այսպիսով, նորմալ ինքնազգացողության, կենսուրախության, դրական տրամադրության համար մեզ անհրաժեշտ է ոչ միայն կալորիաների բավարար և օպտիմալ քանակություն, այլև հիմնական սննդարար նյութերի ճիշտ հարաբերակցություն: Ամեն ինչ լավ է չափի մեջ, և սննդարար նյութերի պակասը լավ չէ: Օրնինակ՝ ավելորդ քաշից ազատվել և չկորցնել առողջությունը կարելի է միայն բոլոր անհրաժեշտ սննդարար նյութերի հավասարակշիռ ընդունման դեպքում:

«Նիտրատային աղետ»

1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին, որպես պարարտանյութ: Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներն անվանվեցին նիտրատային աղետ:

Նախկինում, երբ որպես պարարտանյութ օգտագործում էին գոմաղբը, նիտրատների հիմնախնդիր չի առաջացել։ Գոմաղբն ու օրգանական բնույթի մյուս պարարտանյութերը դանդաղ քայքայվում ե՝ն ապահովելով ազոտի մուտքը դեպի բույսեր, և հողում նիտրատների ավելցուկ չի առաջանում։ Մինչդեռ միլիոնավոր տոննաներով արտադրվող հանքային պարարտանյութերի չափից ավելի մեծ քանակության դեպքում բույսերը ցողուններում, տերևներում և պտուղներում նիտրատներ են կուտակում։ Բացի այ՝դ ազոտի միացությունների ավելցուկը հողի մակերեսային շերտից ջրով անցնում է խորքային ջրերի մեջ, այնուհետ՝և խմելու ջրի հետ թափանցում մեր բնակարանները։ Ջրի կամ սննդամթերքիհետ մարդու օրգանիզմ թափանցելո՝վ նիտրատները փոխարկվում են նիտրատների, որոնք ավելի վտանգավոր միացություններր են, քանի որ փոխազդում են արյան հեմոգլոբինի հետ։ Որպես արդյուն՝ք արյան կարմիր բջիջներ՝ը էրիտրոցիտները, կորզվում են թոքերից դեպի հյուսվածքները թթվածին տեղափոխելու ունակությունը, և օրգանիզմում թթվածնային քաղց է սկսվում։ Ներկայումս գիտնականները նիտրատային աղետի դեմ պայքարելու արդյունավետ միջոցներ են փնտրում։ Մասնավորապե՝ս խորհուրդ է տրվում սահմանափակել հանքային (հատկապե՝ս բարդ) պարարտանյութերի արտադրությունն ու կտրուկ ընդլայնել էկոլոգիապես մաքու՝ր ավանդական պարարտանյութերի կիռարումը։

«Ազոտային և ֆոսֆորային պարարտանյութեր»

Ազոտական պարարտանյութերը անօրգանական և օրգանական ազոտ պարունակող միացություններ են, որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Հանքային ազոտային պարարտանյութերի թվին են պատկանում ամիդային, ամոնիակային և նիտրատային պարարտանյութերը։ Ազոտային պարարտանյութերը հիմնականում ստանում են սինթետիկ ամոնիակից։ Ազոտի միացությունների պատճառով հաճախ սահմանափակում է մշակաբույսերի աճը և դրա համար էլ ազոտային պարարտանյութերն ունեն մեծ դրական ազդեցություն։ Բոլոր տեսակի ազոտային պարարտանյութերից ամենաշատը տուժում են հողի միկրոօրգանիզմները։ Առաջին շաբաթում պարարտանյութի 70 տոկոսը մտցնելուց հետո առաջանում են բակտերիաներ և սնկեր ու միայն նրանց մահվանից հետո պարարտանյութերի կազմում եղած ազոտը կարող է օգտագործվել։ Բույսերի բնականոն աճի ու զարգացման համար մոտ 22 քիմիական տարր է անհրաժեշտ։ Առանձնապես կարևոր է կալիում, ազոտ, ֆոսֆոր, ածխածին,թթվածին և ջրածին տարրերի նշանակությունը։ Պակաս քանակությունը։ Պակաս քանակություններով, բայ՝ց պարտադիր, պահանջում են կալցիում, մագնեզիում, երկաթ և այլ տարրեր։ Իսկ որոշ տարրեր (պղինձ, կոբալ՝տ Co, ցինկ և այլն) չնչին քանակություններով են անհրաժեշտ, սակայն հողում այդ տարրերի իսպառ բացակայությունը բույսերի համար կործանարար է։ Բույսերն իրենց անհրաժեշտ տարրերը կլանում են հողից, իոնների ձևո՝վ (NH4)+,(NO3), K+, (H2PO4) –, Fe3+, Cu2+ և այլն։ Երեք կարևոր տար՝ր ազոտ, ֆոսֆոր և կալիումը, անհրաժեշտ են բույսերին մեծ քանակություններով, ուստիև այդ տարրերը պարունակողպարարտանյութերն ստանում են արդյունաբերական մասշտաբներով։

«Թանկարժեք քարեր»`

Թանկարժեք քարեր

Զմրուխտը հիասքանչ գեղեցկություն ունեցող թանկարժեք քար է: Խորը և հագեցած գույնն է , որ այս քարին հաղորդում է յուրահատկություն և բացառիկություն: Նա ունի բարձր որակ և գնահատվում է ավելի թանկ, քան ալմաստը,ադամանդե մատանիներն ու ականջօղերը միասին վերցրած: Զմրուխտ անունը ծագել է հունական “smaragdos” բառից, որը նշանակում է կանաչ քար: Անթիվ անհամար պատմություններ կան կապված այս քարի հետ: Դեռևս ինկերի և այցտեկների ժամանակաշրջանում զմրուխտը համարվել է սուրբ քար: Հարավային Ամերիկայում են գտնվել ու գտնվում ամենալավ զմրուխտները: Սակայն հնագետները զմրուխտների մեծ պաշար են գտել Կարմիր ծովում, որը հայտնի է եղել նաև եգիպտական փարավոններին դեռևս մեր դարաշրջանից առաջ 3000-1500 թ: Զմրուխտի գույնը խորհրդանշում է կյանքի գույնը: Այն Հին Հռոմում գեղեցկության և սիրո աստվածուհու խորհրդանիշն է եղել: Եվ մեր օրերում էլ այս գույնը ունի յուրահատուկ նշանակություն: Կանաչ գույնը մահմեդականները համարում են սուրբ, իսկ բոլոր արաբական երկրների լիգաները ունեն կանաչ գույնի ազգային դրոշներ: Բարձր հեղինակություն ունի կանաչ գույնը նաև կաթոլիկ եկեղեցիներում: Կանաչ գույնը ուրախացնում է աչքը, հաղորդում է թարմություն և խորհրդանշում է կյանքը: Զմրուխտը զարմացնում է մեզ իր ունիկալ և փայլուն գունային համադրությամբ, այն իր տեսակի մեջ եզակի քար է: Շնորհիվ իր կարծրության ինքն իրեն պաշտպանում է տարատեսակ քերծվածքներից և վնասվածքներից, բայց միևնույն ժամանակ օժտված է փխրունությամբ, ինչն էլ դարձնում է նրան զգայուն կտրվածքի ժամանակ: Նրա թանկարժեքությունը պահանջում է մեծ պատասխանատվություն կտրվածք անողից:

Սուտակը (ռուբին) հանքաքար է, որն ունի կարմիր գույն: Նրա գունային համադրությունը տատանվում է խորը վարդագույնից մինչև մուգ մանուշակագույն և խիտ կարմիրից մինչև բաց մանուշակագույն: Ռուբին անունը ծագել է լատիներեն «ռուբելլա» բառից, որը թարգմանաբար նշանակում է կարմիր: Կարմիր գույն քարին հաղորդում է նրա մեջ պարունակվող քրոմի խառնուրդը: Իր ամրությամբ ռուբինը զբաղեցնում է 2-րդ տեղը ալմաստից հետո: Իր արտաքին տեսքով այս քարը նման է շպինելին, տարբերվում է միայն բյուրեղների կառուցվածքով: Ռուբինը թանկարժեք քար է: Նրա բյուրեղիկները օժտված են շքեղ փայլով: Թանկարժեք քարերի մեջ այդպիսի շքեղ փայլով օժտված է միայն ալմաստը: Այն բացառապես մոգական քար է: Հայտնվել է Եվրոպայում 1800թ-ին, իսկ 1835թ-ին հայտնաբերվեց այս քարի արհեստական ստանալու եղանակը: Կան փաստեր այն մասին, որ դեռևս հին ժամանակներում այս քարը օգտագործել են Հնդկաստանում, Եգիպտոսում, Հունաստանում, Հին Հռոմում` արքայական տոհմերը և հոգևորականները` որպես թալիսման: Լինելով մոգական քար` այն մեծ դեր է ունեցել բժշկության մեջ: Այս քարը հաղորդում է աշխուժություն, ուրախություն, համարձակություն, արթնացնում է քնած կրքերը: Կարգավորում է քունը, ախորժակը, վերադարձնում է կորցրած էներգիան, կարգավորում է ճնշումը: Բոլոր ժամանակներում բուժական նպատակներով կիրառել են ոչ միայն այս քարը, այլ նաև այն ջուրը, որի մեջ պահել են այն:
Շափյուղա (սապֆիր) անվանումը ծագել է հունական “sappheiros”բառից, որը թարգմանաբար նշանակում է կապույտ քար: Կապույտ գույն քարին հաղորդում են նրա մեջ պարունակվող տիտանի և երկաթի խառնուրդները: Շափյուղան նույնպես թանկարժեք քար է: Բացի սովորական կապույտ շափյուղայից բնության մեջ հանդիպում են նաև նարնջագույն, վարդանարնջագույն, վարդագույն, դեղին և անգույն շափյուղաներ: Այս քարին անվանում են ֆանտաստիկ քար: Շափյուղա կա երկրագնդի բոլոր մասերում, բացի Անտարկտիդայից: Այս քարի գլխավոր մատակարար երկրներն են Թայլանդը, Շրի Լանկան, Հնդկաստանը, Ամերիկան, Ավստրալիան, Մադագասկարը, Ֆրանսիան, Լեհաստանը, Ռուսաստանը: Ավելի գեղեցիկ շափյուղաներ հայտնաբերվել են դեռևս 19-րդ դարում Հնդկաստանում: Այդ քարերը հագեցած էին կապտամանուշակագույն երանգով, որի շնորհիվ էլ ստացան «մետաքսե» անվանումը: Մինչ այսօր այդ շափյուղաները համարվում են որակի էտանոլ: Այս քարի յուրահատկությունները հայտնի են եղել մարդկությանը դեռ վաղուց: Շափյուղան օգնում է նվաճել սեր և պահպանում է կրողին նախանձ մարդկանցից: Այն բուժում է երիկամները, միզապարկը, նպաստում է երիկամներից քարերի հեռացմանը, բուժում է շաքարային դիաբետը, վերականգնում է ինսուլտից հետո և ազատում է քրոնիկ սթրեսներից ու դեպրեսիաներից, օգնում է ազատվել մի շարք մաշկային հիվանդություններից, հեռացնում է պիգմենտային բծերը և նպաստում է վերքերի շուտ ապաքինմանը: Ինքնին այս քարի գույնը բուժիչ, թերապևտիկ ազդեցություն է թողնում բոլոր տեսակի հիվանդությունների ժամանակ:

«Թունավորում շմոլագազով»

Ֆիզիկական հատկություններն ու ստացումը Ածխածնի (II) օքսիդը ( շմոլագազ) օդից փոքր-ինչ թեթև գազ է, գույն, հոտ ու համ չունի, ջրում գրեթե չի լուծվում և ջրի հետ չի փոխազդում: Անտարբեր (աղ չառաջացնող) օքսիդ է: Խիստ թունավոր է, անգամ փոքր քանակությամբ այդ գազը ներշնչելն էլ ոչ հազվադեպ դժբախտ պատահարների պատճառ է դառնում: Ժողովրդին հայտնի է իր ռուսերեն անվանմամբ՝ «ուգար»:

Արդյունաբերության մեջ մեծ քանակությամբ ածխածնի (II) օքսիդ է ստացվում ածխի, ինչպես նաև այլ՝ պինդ, հեղուկ ու գազային վառելանյութերի թերայրման հետևանքով: Մեծ քանակությամբ ածխածնի (II) օքսիդ են պարունակում ավտոմեքենաների ներքին այրման շարժիչներից արտանետվող գազերը: Շմոլագազով թունավորման՝ շմոլքի առաջին նշաններն գլխապտույտը, սրտխառնոցը, ապա՝ գիտակցության կորուստը:

Ածխածնի (II) օքսիդից թունավորումից խուսափելու նպատակով անհրաժեշտ է. ա) հետևել վառարանում վառելիքի բնականոն այրմանը, բ) կանխել ածխածնի (II) օքսիդի ներթափանցումը բնակարան, գ) թունավորման դեպքում տուժածին անմիջապես մաքուր օդ դուրս բերել, ուշագնացության դեպքում՝ երեսին սառը ջուր ցանել ու արհեստական շնչառություն ապահովել, դ) լուրջ թունավորման դեպքում առանց հապաղելու բժշկի դիմել:

«Ջերմոցային էֆեկտ»

Հաճախ որպես գլոբալ տաքացման հոմանիշ օգտագործվում է «ջերմոցային էֆեկտ» բառակապակցությունը, սակայն այդ հասկացությունների միջև կա փոքր տարբերություն: Ջերմոցային արդյունքը Երկրի և Համաշխարհային օվկիանոսի մթնոլորտի մակերեսային շերտի միջին տարեկան ջերմաստիճանի աճն է (ածխածին, մեթան, գոլորշի և այլն): Այդ գազերը կատարում են ջերմոցի թաղանթի դեր, ազատ թույլ տալով արևի ճառագայթներին հասնել Երկրի մակերեսին, սակայն թույլ չեն տալիս դրանց անցնել մոլորակի մթնոլորտի միջով: Գլոբալ տաքացումն իր հերթին հանգեցնում է Երկրի մթնոլորտի և Համաշխարհային օվկիանոսի մթնոլորտի մակերեսային շերտի միջին տարեկան ջերմաստիճանի աստիճնական բարձրացմանը, արևային և հրաբխային ակտիվության բարձրացմանը և այլն:

«Խեցեղենի, ցեմենտի և ապակու արտադրություն»

Ցեմենտի արդյունաբերություն

Ցեմենտի արդյունաբերությունը, հանդիսանալով շինանյութերի արդյունաբերության առաջատար ճյուղերից մեկը, ներառում է տարատեսակ ցեմենտների արտադրություն. պորտլանդցեմենտ, խարամային պորտլանդցեմենտ, պուզոլանային պորտլանդցեմենտ, հատուկ ցեմենտներ (դեկորատիվ, տամպոնաժային, կավահողային, սուլաֆատակայուն, հիդրոտեխնիկական կառույցների ցեմենտ, արագ ամրացող ցեմենտ և այլն): Համարվելով հիմնական կապակցող նյութ, ցեմենտը լայնորեն կիրառվում է ժողովրդական տնտեսությունում, հիմնականում բետոնի, երկաթբետոնի, շինարարական լուծույթների արտադրությունում, ինչպես նաև ասբոցեմենտի, նավթարդյունահանման և արդյունաբերության այլ ոլորտներում:

Ցեմենտի արտադրության չոր եղանակ

Պայթեցումից հետո փխրեցված հումքը հանքավայրից ավտոտրանսպորտով տեղափոխվում է հումքի նախապատրաստման արտադրամաս, որտեղ կատարվում է նախնական դոզավորում, մանրացում, համասեռացում և պահեստավորում: Մանրացված հումքը տեղափոխվում է չափավորման հանգույց և բաղադրամասերի հետ միաժամանակ, դոզատորների միջոցով, չափավորվում և ուղարկվում է փակ ցիկլով աշխատող հումքաղացներ: Հումքաղացներում հումքը միաժամանակ չորացվում և մանրացվում է, որից հետո ուղարկվում է միջինացման բարձր գործակից ունեցող խառնման աշտարակներ:

Ցեմենտի արտադրության չոր եղանակ

Կիզման համար անհրաժեշտ քիմական բաղադրակազմով ստացված հումքալյուրը տեղափոխվում է ծախսման աշտարակներ, որտեղ տեղի է ունենում լրացուցիչ միջինացում: Կլինկերի կիզումը կատարվում է 4,5×80 մ պտտվող վառարանում, որը հագեցած է ցիկլոնային ջերմափոխանակիչներով և ռեակտոր-դեկարբոնիզատորով: Պատրաստի կլինկերը սառնարանում հովացվելուց հետո տեղափոխվում կլինկերի աշտարակներ: Կլինկերը և հավելանյութերը դոզատորների ճշգրիտ աշխատանքի միջոցով չափավորվում և տեղափոխվում են ցեմենտի աղացներ, որտեղ փակ ցիկլով աշխատող կենտրոնախույս սեպարատորների օգնությամբ տեղի է ունենում ցեմենտի աղացում՝ ապահովելով արտադրանքի բարձր որակ: Ցեմենտը սպառողներին առաքվում է ինչպես ավտոմոբիլային այնպես էլ:

Խեցեղենի արտադրությունը Հայաստանում

Հայերի խեցեղեն արտադրանքը զարդարել է եկեղեցիներ, մզկիթներ, պալատներ, արտահանվել Եվրոպա:

Հայաստանում մինչև 1950-ական թվականները շուկայի մատակարարը ժողովրդական բրուտագործ վարպետներն էին. կրկնում էին դարերի ընթացքում մշակված խեցեղեն իրերի ձևերը: Հետագայում Երևանում կառուցվեցին հախճապակու, Արտաշատում՝ բրուտախեցեգործական, ճենապակու գործարաններ, Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում (այժմ` Երևանի գեղարվեստի ակադեմիա) բացվեց դեկորատիվ-կիրառական արվեստի բաժին:

Ապակու արտադրությունը

Հնադարյան ապակեգործության սկիզբը մթա III հազարամյակ. Կապնված է Նեղոս, Տիգրիս, Եփրատ գետահովիտների և Կրետե կղզու քաղաքակրթության հետ
Մթա 1350 թվականին ապակեգործության կենտրոնը դարձել է հին Եգիպտոսի մայրաքաղաք Թեբեն: Այդ ժամանքկաշրջանից մեզ են հասել ապակե անոթներ և ուլունքներ, որոնք կրում էին արքայական տան ներկայացուցիչները։ Գունավոր ապակիներից սովորեցին պատրաստել թանկարժեք քարերի նմանվածքներ, որոնք գնահատվում էին բնական թանկարժեք քարերին հավասար։
Անտոնիո Ների (1576-1614). Ապակեգործության զարգացման մեջ կարևոր դեր է խաղացել, ապակու արտադրության հարցերին ուղված առաջին տպագիր աշխատությունը։ Դա <<Ապակեգործության արվեստի մասին>> գիրքն է, որը առաջին անգամ տպագրվել է Ֆլորենցիայում 1612 թվականաին
Մ․Վ․ Լոմոնոսով (1711-1765)  1753 թվականին հիմնեց ապակու գործարան Ստեղծեց ռուսական խճանկարային արտադրությունը Ստեղծում էր զանազան օպտիկական սարքեր <<Ապակու օգտի մասին գրերում>> գիտնականը խոսում է զարդերի, սպասքի, շինարարության, օպտիկայի, աստղագիտության և էլեկրականութայն ոլորտներում նրա կիրառման մասին
XIX դարից սկսած ապակու արտադրությունը դուրս եկավ նոր՝ արդյունաբերական մակարդակ 1910 թվականին ֆրասիացիգիտնական Էդուարդ Բենեդիկտուսը հայտնագործեց հատուկ՝ գնդադիմացկուն ապակու արտադրության եղանակակ։ Այդպիսի ապակին հայտնի է, որպես լամինացված և անվանում է <<տրիպլեկս>>։
Գոյություն ունի ապակու չորս տեսակ Հեղուկ (նատրիումի և կալիումի սիլիկատների կոնցենտրացված լուծույթներ) Քվարցային Տիպիկ Օրգանական
Սովորական ապակու արտադրության հումք հիմնականում հանդիսանում են։ Մաքուր Քվարցային ավազ,սոդա և կրաքար։ Այդ նյութերը խառնում են և տաքացնում (1500С)։ Na2CO3 + SiO2=Na2SiO3+ CO2 CaCO3+ SiO2= CaSiO3+ CO2
Որպեսզի ապակին չլուծվի ջրիմ մեջ,նրա մեջ ավելացնում են կրաքար CaCO3: Na2CO3 + CaCO3 +6 SiO2=2CO2 + Na2O • CaO • 6SiO2 Պատուհանային ապակու բաղադրությունը Na2O • CaO • 6SiO2 (Na2O – 12,9%, CaO – 11,6% , SiO2 – 75,5%),
Տիպիկ ապակիները բաժանվում են պատուհանային օպտիկական բիոապակի լաբարատոր
Բնական ապակի՝պերլիտ, օբսիսիդիան։Սկզբնական շրջանում ստացվում էին ոչ թափանցիկ ապակիներ, որոնցով նմանագործում էին արհեստական քարերը (մալաքիտ, փիրուզ և այլն)։
Հավելումների ավելացման ուրիշ դեպքերում, փոխբում են ապակու հատկությունները։ Օրինակ՝․ Կադմիումի օքսիդ պարունակող ապակին պահում է նեյտրոններին Կապարի (II) օքսիդը- ռենտգենյան ճառագայթները Վանադիումի օքսիդները– ուլտրամանուշակա Գեղադիտակում օգտագործված են տարբեր գույների ապակիներ։ Գունավոր ապակիների ստացման համար ապակու մեջ ավելացնում են հավելումներ։ Կոբալտի օքսիդ-կապույտ Քրոմի (III) օքսիդ – զմրուխտ կանաչ Մանգանի (II) օքսիդ – մանուշակագույն Երկաթի (II) միացություններ – կանաչ
Դարերի ընթացքում ապակեգործությունը եղել է արվեստ և ծանր աշխատանք։Տաղանդավոր վարպետները հավաքում էին ապակու ձուլման գաղտնիքները և բացահայտում ձուլման նոր եղանակներ։ .
Ձուլման գործնթացը բաժանվում է փուլերի I փուլ- սիլիակատագոյացում II փուլ- ապակեգոյացում III փուլ- լուսավորում IV փուլ- համասեռացում V փուլ- սառեցում
Սիլիկատագոյացում Սիլիկատագոյացման փուլում տեղի է ունենում ջերմային քայքայում և սիլիկատների գոյացում։ Սիլիկատագոյացման գործնթացը ավարտվում է 1100—1200 °С. Ապակեգոյացում Ապակեգոյացման փուլում բովախառնուրդի մնացորդները լուծվում են, իսկ փրփուրը հեռանում է, հալվածքը դառնում է թափանցիկ։ Փուլը ընթանում է 1150- 1200 С ջարմաստիճանի տակ։
Լուսավորում Լուսավորման փուլում 1500- 1600 °С ջերմաստիճանի տակ նվազում է ապակեզանգվածի գազերով գերհագեցումը։ Ինչի հետևանքով մեծ պղպջակները բարձրանում են ապակեզանգվածի մակերևույթի վրա, իսկ փոքրերը լուծվում։ Փուլի արագացման համար բովազանգվածի մեջ ներարկվում են լուսավորիչներ։ Համասեռացում Լուսավորման հետ միաժամանակ ընթանում է հոմոգենեզացիան- ապակեզանգվածի բաղադրության համասեռացումը։
Ձուլման վերջին փուլում՝ ապակեզանգվածի սառեցման ժամանակ գլխավոր պահանջը, դա ջերմաստիճանի անընդհատ նվազումն է, առանց բաղադրության փոփոխության։ Գործնթացի խանգառման դեպքում առաջանում են փոքր պղպջակներ։
Ապակեզանգվածից իրերի ձևավորումը կատարվում է մեխանիկական ճանապարհով ապակեձևավորող մեքենաների վրա։Ապակու ձևավորումից հետո, այն ենթարկվում է ջերմային մշակման։
Ձուլման ընթացքում քիմիական ռեակցիաներից ամենակարևորը սիլիատների առաջացման գործնթացներն են։Նրանք ավարտվում են նատրումի և կալցիումի սիլիկատների, ինչպես նաև բարդ սիլիկատների առաջացմամբ։ CaNa2(CO3)+SiO2=CaSiO3+ Na2SiO3+2CO2 CaCO3+ SiO2 =CaSiO3 + CO2 Na2 CO3 + SiO2 = Na2SiO3+ CO2
Մետաղական ապակի. Դա ապակի է մետաղական հատկություններով։Այն կարելի է դարբնել և ձուլույթներ պատրաստել։ Կարծրությամբ այն գերազանցում է կապարը, սակայն երեք անգամ ավելի թեթև է և առավել էժան։
<<Տեխնիկական>> ապակիների նորագույն տեսականերն են հանդիսանում լազերային,ֆոտոքրոմային, կիսահաղորդիչ,օպտիկական,մագն իսաակտիվ և այլն։

«Սիլիցիումի կիրառումը ռադիոէլեկտրոնիկայում»

Վերջին տասնամյակում կիսահաղորդչային էլեկտրոնիկայի բնագավառի և՛ տեսաբան և՛ փորձարար հետազոտողների ուշադրության կենտրոնում է
գտնվում SiC-ը որպես՝ 21-րդ դարի հեռանկարային նյութ, ինչպես ուժային, այնպես էլ
բարձրհաճախականային ու բարձրջերմաստիճանային էլեկտրոնիկայի բնագավառների
համար [1,2]: Այս նյութի տարբեր այլափոխությունների վրա ձևավորված մեծ թվով
կիահաղորդչային, այդ թվում նաև Շոտկիի արգելքով կառավարվող և մետաղ-մեկուսիչ-
կիսահաղորդիչ կառուցվածքներով տրանզիստորների ստացումն ու բնութագրերի
հետազոտումը գտնվում են նախնական ուսումնասիրման փուլում և կարիք ունեն
հետագա տեսական և փորձնական հետազոտությունների:
SiC-ային կիսահաղորդչային տարբեր սարքերին նվիրված գիտական գրականության մեջ
ներկայումս հայտնի բոլոր քննարկումներում ընդունվում է, որ հարստացնող
խառնուրդներն առաջացնում են ծանծաղ մակարդակներ և սենյակային
ջերմաստիճաններում լրիվ իոնացված են: Մյուս կողմից, հետազոտություններում
բոլորովին հաշվի չի առնվում հատկապես լայն արգելման գոտիով (ինչպիսին SiC-ն է)
կիսահաղորդիչներին հատուկ մի հանգամանք, այն է` արգելման գոտում
անխուսափելիոեն գոյություն ունեցող կպչուն և թակարդային մակարդակների
առկայությունը:

17 Մրտ 201820 Մրտ 2018

Նախագիծ՝ Բնապահպանական ստուգատես 2018՝ «Թունավոր նյութերը օդում, հողում, ջրում», «Մաքուր ջուր», «Ջրի աղտոտման տեսակները», իսկ վերջում նախագծի ամփոփումը նախապատրաստական աշխատանքով

Ընդհանուր բնութագիրը՝ Բնապահպանական ստուգատեսին ընդառաջ`«թունավոր նյութերը օդում, ջրում, հողում: Օդի ախտոտման աղբյուրները որոնք են. Լաբարատոր փորձ՝ օդի բաղադրություն: Այրումը օքսիդացման ռեակցիա է, որի ընթացքում անջատվում է լույս և ջերմություն: Օդի բաղադրությունը:

Կարմիր գույնով նշել եմ թեմաները, իսկ կանաչ գույնով նշել եմ հարցերը, իսկ պատասխանները մգացրել եմ.

Թեմա 1՝ Ենթահարց 1՝ Մթնոլորտի աղտոտում.

Մթնոլորտի աղտոտման հիմնական աղբյուրները

44% Ավտոմեքենա

20% Ջեռուցում

14% Արդյունաբերություն

և 5% Աղբի արյում :

Շրջակա միջավայրի աղտոտումը մարդկանց, բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության վրա բացասաբար ազդող նյութերի թույլատրելի քանակի գերազանցումն է միջավայրում: Տարբերում են շրջակա միջավայրի բնածին և մարդահարույց աղտոտիչներ:

Բնածին աղտոտիչներն առաջանում են բնական երևույթների, օրինակ` հրաբուխների, երկրաշարժերի, ջրհեղեղների, հրդեհների պատճառով, իսկ մարդահարույցները՝ մարդու գործունեության հետևանքով: Մարդահարույց աղտոտիչների թվին են դասվում արդյունաբերական, գյուղատնտեսական, տրանսպորտային և կենցաղային թափոնները, էներգիայի տարածումը ջերմության, աղմուկի, ճառագայթման և այլ ձևերով:

Տարբերում են շրջակա միջավայրի աղտոտման 4 ձևեր՝մեխանիկական ,քիմիական, կենսաբանական և ֆիզիկական:

Մեխանիկական աղտոտումը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների և բնական լանդշաֆտների վրա ազդող այլ միջոցառումների հետ:

Քիմիական աղտոտումը պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), տարատեսակ աղերի, ճառագայթաակտիվ տարրերի, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է:

Կենսաբանական աղտոտումն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների՝ բակտերիաների, վիրուսների, սնկիկների տարածման միջոցով:

Ֆիզիկական աղտոտումը պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության,խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտիփոփոխություններով:

Մթնոլորտն աղտոտող վտանգավոր նյութերից են ազոտի միացությունները`ազոտի օքսիդը (NO) և ազոտի երկօքսիդը (NO2): Դրանց գլխավոր աղբյուրըբենզինով և դիզելային վառելիքով աշխատող ներքին այրման շարժիչներնեն:

Ազոտի երկօքսիդը դեղին գույնի, բավականին կայուն գազ է և գոյանում էգլխավորապես ավտոմոբիլների արտանետումներից: Այն կարող էմթնոլորտում պահպանվել երեք ժամից ավելի: Հաճախ քաղաքների օդը այդգազից ստանում է շագանակագույն երանգավորում:

Թեմա 1՝ Ենթահարց 2՝ թունավոր նյութերը օդում

1. Պետք է պահպանել մաքուր օդ

2. Ժամանակակից հասարակության մեջ կտրուկ աճում է արտադրական էկոլոգիայի ,դերը իսկ դա կարելի է իրագործել հայտնագործելով ու կատարելագործելով շրջակա միջավայրի պահպանության – ,ինժեներա տեխնիկական միջոցները համաշխարհային մասշտաբով զարգացնելով անթափոն :տեխնոլոգիական արտադրություններ Շրջակա միջավայրի պահպանության գործում կարևոր դեր ունի էկոլոգիական կրթությունն ու դաստիարակությունը

3. ՄԹՆՈԼՈՐՏԸ համարվում է Երկրագնդի արտաքին շերտը և կազմում է Երկրի զանգվածի 1/ ,մլն մասը սակայն նրա դերը :չափազանց մեծ է Չէ ո՞ր մթնոլորտային շերտի առկայությունն է որոշում Երկրի մակերեսի ողջ ջերմային ,ռեժիմը պաշտպանում Երկիրը :տիեզերական ճառագայթումից Սակայն մարդկության արտադրական գործունեությունը ազդում է մթնոլորտի ,վրա որի աղտահարման հիմնական աղբյուրներն են արդյունաբերական ,ձեռնարկությունները ,տրանսպորտը գյուղատնտեսության որոշ (միջոցառումները թունաքիմիկատն ,երի օգտագործում հումքի ),վերամշակում ինչպես նաև ջեռուցման համար օգտագործվող :վառելիքի այրումը և այլն

4. • ՄԹՆՈԼՈՐՏԻ անտրոպոգեն աղտոտման ամենահիմնական :աղբյուրներից մեկը ավտոտրանսպորտն է Ներկայումս ողջ աշխարհում հաշվում է ավելի քան 280 մլն ,ավտոմեքենա որոնք տարեկան մթնոլորտ են արտամղում 50 մլն տոննա ածխաջրածիններ և 200 տոննա :ածխածնի օքսիդներ Բացի այդ շարժիչի աշխատանքի ընթացքում օդի ազոտը միանում `է թթվածնին առաջացնելով ոչ պակաս վտանգավոր ազոտի `օքսիդներ NO և NO2 :և այլն Առանձնապես վտանգավոր է (Il) `ածխածնի օքսիդը CO –ն, որը հայտնի է շմոլ գազ ,անունով որի նույնիսկ 5-10 -մգ ը օդում բացասաբար է ,անդրադառնում մարդու առողջության վրա իսկ 20 -մգ ը :արդեն շնչահեղձ է անում մարդկանց

5. Այն ընկնելով օրգանիզմ 300 անգամ ավելի արագ է , ,միանում հեմոգլոբինի հետ քան թթվածինը ,առաջացնելով կարբօքսիհեմոգլոբին որի պարունակությունը 60%-ից բարձր մահացու է: 0,2 / COմգ լ պարունակող միջավայրում կարելի է գտնվել 1 ,ժամ հետո ի հայտ են գալիս թունավորման ` , ,նշաններ գլխապտույտ սրտխառնոց ոտքերում , ,թուլություն լսողության և տեսողության վատթարացում ,շարժումների կոորդինացիայի խախտում գիտակցության , , ` :կորուստ ցնցումներ շնչառության կանգից մահ

6. ԹՈՒՆԱՎՈՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐԻ ԹՈՒՆԱՎՈՐՄԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆԸ Նիկել 7746 2-րդ կարգի վնասակար Պղինձ 275 3-րդ կարգի վնասակար Կոբալտ 1730 2-րդ կարգի վնասակար Կապար 22400 1-ին կարգի վնասակար Սնդիկ 31623 1-ին կարգի վնասակար Կադմիում 33124 1-ին կարգի վնասակար 35670Արսեն 1- `ին կարգի վնասակար միացություններըհայտնաբերել են հանքային ջրերում

7. Շմոլ գազը CO-ն , ,անգույն անհոտ թունավոր :գազ է Վատ է `լուծվում ջրում 200 C- 2,3 /100ում գ գ : `1Լավ է լուծվում օրգանական լուծիչներում լ սպիրտում լուծվում է 200սմ3 ,շմոլ գազ իսկ ամոնիակի և ամինների լուծույթները կարելի է օգտագործել :որպես թունավոր խառնուրդներ

8. Թթվային անձրևների առաջացումը պայմանավորված է խոնավ օդում ազոտի և ծծմբի օքսիդների :առկայությանբ (Il) `CO –Ածխածնի օքսիդը ն կարող է առաջանալ ցածր ջերմաստիճաններում վառելանյութերի այրումից թթվածնի պակասի :դեպքում

9. Մթնոլորտային օդի աղտոտման աղբյուր են նաև ,երկաթուղային , -ծովային գետա յին և օդային տրանսպորտի ձևերը: Ծովային տրանսպորտ

10. Երկաթուղային տրանսպորտ

11. Օդային տրանսպորտ

12. Մեծ քանակությամբ ազոտի օքսիդներ են արտանետվում մթնոլորտ ,հրթիռներից ինչն էլ հանդիսանում է օզոնային շերտի քայքայման :պատճառներից մեկը

13. Թունավոր քիմիական միացությունները մեծ քանակությամբ նախատեսված են ռազմական գործողությունների և հակառակորդի :կենդանի ուժը վնասելու համար Թունավոր նյութերը (ԹՆ) օրգանիզմ , ,են թափանցում շնչառական օրգանների մաշկի լորձաթաղանթի և :մարսողական ուղիների միջոցով 50-ից ավելի ԹՆ 1914-1918 -առաջինը կիրառել է Գերմանիան թթ ի առաջին համաշխարային պատերազմի ժամանակ ռազմական .գործողություններում `COClՖոսգենը 2, `HCN , ` ClCN,կապտաթթուն քլորցիանը `S(CHԻպրիտը 2CH2Cl)2, `N(CHեռքլորէթիլամինը 2CH2Cl)3, ` Clքլորպիկրիտը 3CNO2, ` -Cզարինը իզո 3H7OCH3POF, ադամիտը :և այլն

14. 1 – Տնտեսական աղբ 2 – Անասնապահական արգասիքներ 3- Մթնոլորտային խոնավություն 4 – Կոյուղու ջրեր ԱՂՏՈՏՈՒՄԸ ՀՈՂԵՐՈՒՄ ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱՅՐԵՐՈՒՄ

Իսկ հիմա լաբորատոր փորձ.

Թեմա 1՝ Ենթահարց 3` Օդի աղտոտման աղբյուրները

Օդի աղտոտվացությունը Հայաստանում
Սկսեմ նրանից, որ Հայաստանում շատ են էկոլոգիական խնդիրները: Բայց ընտրեցի օդի ախտոտվածությունը, որովհետև կյանքի համար շատ կարոևր է մաքուր օդը, իսկ երբ մաքուր օդ չկա մենք կարող ենք ամեն տեսակ հիվանդություններով վարակվել` բրոնխիտով, տարբեր ալերգիաներով,դեռմատիտներ (մաշկային հիվանդություններ) նույնիսկ աչքերի հետ կապված խնդիրներ կարող են ի հայտ գալ, օդի աղտոտվածությունից…
Օդի ախտոտվածությունը կարող է պատճառ դառնալ մաշկային խնդիրների` ալերգիաների: Մարդիկ կարող են փոշուց ալերգիաներ ունենալ,(օրինակ ես`հողից, փոշուց ալերգիա ունեմ): Փոշուց կարող է մարդու մաշկը գռգռվել, և շատ լուրջ խնդիրներ առաջացնել առողջության համար:
Աչքերը կարող են շատ մեծ վնաս կրել, օդի ախտոտվածության պատճառով: Փոշին լցվելով աչքերի մեջ կարող է առաջացնել մի շարք խնդիրներ:
Որոշակի հիվանդություննեից հետո, ուզում եմ ներկայացնել շատ հետաքրքիր մի քանի դեպքեր օդի աղտոտվածության պատճառով:

Թեմա 2՝ Ենթահարց 1` Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը պիտի պարունակի հանքային աղեր՝ դառը անհամ ջուրը: Եթե ջուրը բաղկացած է 100 մանրէյից, կամ հենց 100 մանրէ պետք չի խմել: Ջրից, եթե քլորի հոտ է գալիս չի կարելի խմել:

Թեմա 2՝ Ենթահարց 2`Ջրի աղտոտման տեսակները

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,

ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով,

քիմիական աղտոտում՝ պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,

կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։

Թեմա 1՝ Հողի աղտոտումը պեստիցիդների, ագրոքիմիկատների և կենսապատրաստուկների վնասակար մնացորդներով.

Օդի և ջրի նման՝ հողը ևս ենթակա է աղտոտման։ Դրա աղտոտման աղբյուրներից մեկը մթնոլորտն է։ Մթնոլորտի աղտոտիչները նստում են հողի մակերևույթին։ Հողի աղտոտման աղբյուրներ են նաև մետաձուլական գործարանների, նավթաարդյունաբերական և արդյունաբերական այլ ձեռնարկությունների թափոնները։ Հողի աղտոտման մեկ այլ աղբյուր է ժամանակակից գյուղատնտեսությունը, որը չի կարող չկիրառել թունաքիմիկատներ և պարարտանյութեր, քանի որ դրանց բացակայության դեպքում բերքի մեծ կորուստներ ունենալու վտանգ է սպառնում։ Վտանգը մեղմացնելու նպատակով շատ տնտեսություններում կիրառվում են վնասատուների դեմ պայքարի կենսաբանական եղանակներ և օրգանական, անվտանգ պարարտանյութեր։

Իսկ հիմա այս թեմաները ընկալելուց հետո անցնենք նախապատրաստական աշխատանքին.

Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական հիմնախնդիրներ գիտեք

1. Երկրագնդի անտառազրկումը

2. Անապատացումը

3. ջրերի աղտոտվածություն

4. Քաղցրահամ ջրերի որակի վատացումը

Ո՞րն է էկոլոգիապես մաքուր սնունդը

էկոլոգիապես մաքուր սնունդը մարդու նորմալ կենսագործունեության հիմքն է:

Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին

Շատ լավ կարծիք ունեմ կենսական միջավայրի մասին, որովհետև օրեցօր ծաղկում է:

Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները

Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր օդ, մաքուր ջուր
Առողջ քուն
Հիգիենա, սպորտ, մարմնամարզություն
Վատ սովորությունների ձերբազատում
սթրեսային իրավիճակներից պետք է դուրս գալ հումորով և կատակով:

Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ: Ջրի ծավալր Երկրի վրա միշտ հաստատուն է և չի փոխվում: Սակայն այդ ջուրը գտնվում է անընդհատ շարժման մեջ՝ անցնելով ջրոլորտի մի բաղադրիչից մյուսին, ինչպես նաև’ մի վիճակից մյուսին: Այսինքն՝ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտ:

Ջուրը, Համաշխարհային օվկիանոսից գոլորշանալով, անցնում է մթնոլորտ, այնտեղից տեղումների ձևով թափվում ցամաքի վրա, որտեղից էլ՝ գետերի ու աղբյուրների միջոցով նորից վերադառնում օվկիանոս:

Տարբերում են ջրի շրջապտույտի երկու տեսակ՝ տեղական կամ փոքր և համաշխարհային կամ մեծ:

Տեղական կամ փոքր շրջապտույտ: Երկրի մակերևույթից Արեգակի ճառագայթների ազդեցության տակ ջուրն արագ գոլորշանում է, և գոլորշիները բարձրանում են վեր: Որոշ բարձրության վրա դրանք, սառելով ու խտանալով, տեղումների ձևով թափվում են Երկրի մակերևույթին: Եթե այս գործրնթացր տեղի է ունենում սահմանափակ տարածքի վրա, ապա կոչվում է տեղական կամ փոքր շրջապտույտ:

Համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ: Միշտ չէ, որ Երկրի մակերեույթից գոլորշացած ջուրր թափվում է նույն տեղում:

Օվկիանոսից գոլորշացած ջրի մի մասր տեղումների ձեով թափվում է նույն տեղում, իսկ մյուս մասը քամիների ու օդային զանգվածների միջոցով տեղափոխվում է ցամաքի վրա և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Թափված տեղումների մի մասր սնում է գետերր, կուտակվում լճերի ու ճահիճների մեջ, որոշ քանակություն ներծծվում է երկրակեղևի մեջ՝ առաջացնում ստորերկրյա ջրեր, և վերջապես՝ ցամաքից կարող է նորից գոլորշանալ: Ի վերջո՝ թափված տեղումները, գետերի ու ստորերկրյա ջրերի միջոցով հոսելով, նորից վերադառնում են օվկիանոս: Ջրի այդպիսի շրջապտույտր կոչվում է համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ:

Ջրի շրջապտույտի նշանակությունը: Ջրի շրջապտույտր չափազանց կարևոր նշանակություն ունի Երկիր մոլորակի համար:

Ջրի շրջապտույտի միջոցով են գոյանում քաղցրահամ ջրի պաշարները ցամաքի վրա: Եթե չլիներ գոլորշացումը, ապա արագ կսպառվեր քաղցրահամ ջուրր, և կյանքր գոյություն չէր ունենա:

Այսպիսով՝ ջրի շրջապտույտի միջոցով անընդհատ թարմանում ու համալրվում են մթնոլորտի և ցամաքի ջրերը: Որքան ջրի շրջապտույտն արագ լինի, այնքան տեղումներ շատ կգոյանան, և գետերի, լճերի ջրերն ավելի արագ կթարմանան:

Միլիոնավոր տարիների րնթացքում ջրի շրջապտույտի միջոցով ցամաքից օվկիանոս են տեղափոխվում հսկայական քանակությամբ տիղմ, ավազ և լուծված նյութեր: Օվկիանոսները հարստանում են ոչ միայն գետերի բերած աղերով, այլև’ տեղում գոլորշացման հետևանքով անջատված աղերով: Դա՝ է պատճառը, որ օվկիանոսի ջուրն աղի է և աստիճանաբար ավելի է աղիանալու:

Վերջապես՝ ջրի շրջապտույտի շնորհիվ է, որ օվկիանոսներում կուտակված ջերմությունը տեղափոխվում է ցամաք՝ մեղմացնելով շրջապատի կլիման:

Ջրի աղտոտման տեսակները որո՞նք են

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

Ի՞նչ է կոշտ ջուրը և ինչպե՞ս են այն վերացնում

Ջրի կոշտությունը պայմանավորված է ջրում պարունակվող կալցիումի, մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և ծծմբաթթվական աղերով: Փափուկ է համարվում այն ջուրը, որի 1 լ-ը պարունակում է մինչև 3 մգ աղեր, կոշտ ջուրը՝ 6-9 մգ։ Մեծ քանակությամբ երկաթի պարունակության դեպքում փոխվում է ջրի գույնը (դառնում է ժանգագույն), զգացվում է մետաղի համը, եռացնելիս կաթսայում գոյանում է գորշ կարմրավուն նստվածք: Կոշտ ջրով սպիտակեղենը լվանալիս մեծանում է օճառի ծախսը և առաջանում է նստվածք, ինչը բացասաբար է անդրադառնում թե՛ կտորի որակի և թե՛ մաշկի առողջական վիճակի վրա։ Կոշտ ջրով լողանալու դեպքում փակվում են մաշկի ծակոտիները, առաջանում է թեփոտում, կորյակներ, ալերգիկ ցան։ Կոշտ ջուր խմելիս օրգանիզմում առաջանում է չլուծվող կալցիումի և մագնեզիումի նստվածք, որը դառնում է միզաքարային հիվանդության պատճառ։ Կոշտ ջրում վատ են եփվում բանջարեղենն ու միսը, իսկ թեյը վատ է թրմվում ևվատանում է համային հատկությունները:

Կենցաղում ջրի կոշտության չափը որոշելու համար տաք ջրի մեջ լուծում են օճառի խոշոր քերվածք, եթե հովանալուց հետո լուծույթը թափանցիկ է մնում, ապա ջուրը փափուկ է։

Ջրի կոշտությունը կարելի է նվազեցնել այն եռացնելով, այդ դեպքում ոչնչանում են նաև մանրէները, հեռանում են լուծված գազերը։ Կենցաղում օգտագործվող ջուրը կարելի է փափկեցնել ինչպես նաև կերակրի սոդայի օգնությամբ։

Բույսերի պաշտպանություն` բույսերի, բուսական արտադրանքի աճեցման, փորձարկման, պահպանման և փոխադրման վայրերում վնասակար օրգանիզմների դեմ քիմիական և կենսաբանական պայքարի միջոցների օգտագործում.

Բույսերի պաշտպանությունը գյուղատնտեսական արտադրության կարևորագույն օղակներից մեկն է, որն ուղղված է վնասատուներից, հիվանդություններից և մոլախոտերից բերքին հասցվող վնասների չափերի նվազեցմանը, բարձր և որակյալ բերքի ստացմանը: Այս ոլորտի մասնագետի խնդիրն է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վնասատուների, հիվանդությունների հայտնաբերումը և ախտորոշումը, դրանց զարգացման ընթացքում վնասակար փուլերի հանդես գալու ժամկետների ճշտումը, զանգվածային բազմացման և զարգացման պատճառները, դրանց կանխատեսումը և ահազանգումը, վնասատուների և հիվանդությունների տնտեսական վնասակարության ներքին շեմերի որոշումը: Դա հնարավորություն է տալիս մշակելու գիտականորեն հիմնավորված պայքարի միջոցառումների ինտեգրացված համակարգեր, որոնցում կանոնակարգվում է վնասատուների, հիվանդությունների, մոլախոտերի դեմ կիրառվող պայքարի քիմիական միջոցների օգտագործումը:

Ի՞նչ են ագրոքիմիկատները` պարարտանյութերը, քիմիական հողաբարելավիչները, որոնք նախատեսված են բույսերի սնուցման, հողերի բերրիության բարելավման համար.

Ագրոքիմիկատները նախատեսված են բույսերի սնուցման համար:

Օրգանական պարարտանյութերը բարելավում են հողի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները,կավային հողերը` դառնում են փխրուն, կավաավազային հողերը՝ կապակցված,բարձրանում է հողերում ջրի և օդի թափանցելիությունը, ակտիվանում է մանրէների գործունեությունը, առավել ակտիվ է ընթանում բարդ օրգանական նյութերի քայքայումը,որոնք մշակաբույսերի համար դառնում են մատչելի:

Օրգանական պարարտանյութերից են` գոմաղբը, գոմաղբահեղուկը, տորֆը, թռչնաղբը, կոմպոստները, կանաչ պարարտացումը,բակտերիալպարարտանյութերը, կենսահումուսը և այլն:

Ի՞նչ է պեստիցիդը` բույսերի պաշտպանության միջոց, ցանկացած նյութ կամ նյութերի խառնուրդ, որը նախատեսված է որոշակի վնասատուների (ներառյալ մարդկանց և կենդանիների հիվանդություններ փոխանցողների, սննդամթերքի, գյուղատնտեսական արտադրանքի, փայտանյութի, կենդանիների կերերի արտադրության, վերամշակման, փոխադրման, իրացման գործընթացներին խանգարող և խոչընդոտող վնասատուների), բույսերի և սնկերի անցանկալի տեսակների կանխարգելման, ոչնչացման կամ պայքարի համար: Պեստիցիդների խմբում ներառված են միջատասպանները (ինսեկտիցիդներ), կրծողների դեմ պայքարի միջոցները (ռոտենդիցիդներ).

Պեստիցիդները թունաքիմիկատաներ են, որոնք օգտագործում են բույսերը վնասատու միջատներից եւ տարբեր հիվանդություններից պաշտպանելու համար։ Երբ մարդն ուտում է պեստիցիդներով մշակված բույսեր, դրանք ընկնում են մարդու օրգանիզմ եւ կուտակվելով կարող են պոտենցիալ բացասական, ընդհուպ մինչեւ քաղցկեղածին ազդեցություն ունենալ:

Մասնագետի խոսքով՝ որոշ պեստիցիդների օգտագործումը, օրինակ՝ ԴԴՏ, ԴԴԵ, դեռեւս տարիներ առաջ արգելվել է, քանի որ դրանք մնում են հողի մեջ եւ աղտոտում են այն, որից հետո արդեն հողից անցնում են բույսերին, կենդանիների մսին եւ մարդու օրգանիզմին։

Պեստիցիդները կարելի է բաժանել մի քանի հիմնական խմբերի

Հերբիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են մոլախոտը
Ինսեկտիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասատու միջատներին
Ֆունգիցիդներ, որոնք ոչնչքացնում են պաթոգեն սնկերը
Զոոցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասակար տաքարյուն կենդանիներին

Ի՞նչ է սնկասպանները (ֆունգիցիդներ), մոլախոտերի դեմ պայքարի համար նախատեսված նյութերը (հերբիցիդներ), բույսերի աճի կարգավորիչները, ֆերոմոնները, դեֆոլիանտները, դեսիկանտները և ֆումիգանտները.

Տարբերակվում են կոնտակտային և սիստեմային (ներբուսային) ֆունգիցիդներ:

Կոնտակտային ֆունգիցիդները ոչնչացնում են բույսերի տերևայինմակերեսների վրա աճող սնկերի սպորները: Մինչև բույսերի վրասպորների հայտնվելը հարկավոր է նրանցով հավասարաչափ ծածկելտերևային ամբողջ մակերեսը: Եթե սրսկված կոնտակտային ֆունգիցիդինստվածքը ողողվում է անձրևներից, կամ առաջանում է նոր աճեր` տերևներ, ճյուղեր, անհրաժեշտ է լինում սրսկումները կրկնել: Հիվանդածին հարուցիչների դիմացկունությունը այս ֆունգիցիդներինկատմամբ զարգանում է դանդաղ և նրանցից յուրաքանչյուրըբուժման շրջանում կարելի է օգտագործել բազմիցս:

Եթե բույսերի հյուսվածքներն արդեն վարակվել են, ապա կոնտակտ ֆունգիցիդների օգտագործումը դառնում էանօգուտ:

Կոնտակտ ազդեցության ֆունգիցիդները հիմնված են պղնձի աղերի (բորդոյան հեղուկ, պղնձարճարսպ, Կուպրոքսատ, Պղնձի օքսիքլորիդ) ծծմբի (Կոլոիդ ծծումբ, թռչվող ծծումբ, աղացած ծծումբ), տարբերօրգանական միացությունների (Կապտան, Պոլիրամ, Դելան, Էուպարեն) վրա:

Ներբուսային ֆունգիցիդները տարբեր խմբի օրգանական միացություններ են հիվանդածին հարուցիչները, սրանցնկատմամբ ձեռք են բերում դիմացկունություն բավականին արագ: Դրա համար այս խմբի ֆունգիցիդներիցյուրաքանչյուրը տարվա ընթաց քում 2 անգամից ավել չեն օգտագործում: Այս խմբին պատկանողֆունգիցիդներից են` Բայլետոնը, Բենլատը, Սկորը, Ֆունդազոլը, Տոպսին M-ը, Վեկտրան, Իմպակտը, Ռուբիգանը, Սապրորը, Տոպազը, Զատոն, Ստրոբին, Խորուսը:

Այս բոլոր պատրաստուկները ընդունակ են կանգնեցնելու բույսերի հյուսվածքներում սկսված սնկային ինֆեկցիան: Ընդ որում պարտադիր չէ, որ խնամքով, բույսերի ողջ մակերեսը ծածկվի բուժանյութի լուծույթով:

Որո՞ նք են բույսերի պաշտպանության միջոցները՝ բույսերի վնասակար օրգանիզմների կանխարգելման, դրանց դեմ պայքարի և վերացման համար կիրառվող քիմիական, կենսաբանական միջոցներ:

Բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարում են ագրոտեխնիկական, կենսաբանական, քիմիական, մեխանիկական և կենսաֆիզիկական եղանակներով։ Էկոլոգիապես անվտանգ է կենսաբանական եղանակը, երբ ստեղծվում են բույսերի հիվանդադիմացկուն սորտեր, իսկ բույսերի կարանտինի միջոցով սահմանափակվում է վնասատուների և հիվանդությունների տարածումը։

Բույսերի վնասատուների դեմ պայքարի և կենսաբանական փոշոտման միջոցներ: Այս միջոցները հնարավորություն են տալիս էկոլոգիապես մաքուր եղանակներով ապահովել բարձր բերքատվություն, ինչի շնորհիվ լայն կիրառություն են ստացել ամբողջ աշխարհում: Բույսերի կենսաբանական փոշոտման և վնասատուների դեմ պայքարի միջոցներն արդեն հաջողությամբ կիրառվում են Հայաստանում` բուսաբուծական արտադրության բոլոր ոլորտներում` այգիներ, տնկարաններ, դաշտեր, և հատկապես հիանալի արդյունք են ապահովում ծաղիկների, հատապտուղների և բանջարեղենի ջերմատներում ու ջերմոցներում:

11 Մրտ 20188 Ապր 2018

Քիմիայի Գործնական աշխատանք 3 ՝ Նախագիծ 3 ՝ Հարցեր և առաջադրանքներ (էջ 46)՝ վարժ. 1-9 ՝ Հալոգենների և դրանց միացությունների կիրառությունն ու կենսաբանական դերը

N1 (էջ 46). Ինչո՞վ են իրար նման և ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում հալոգենները:

Հալոգենները Vll-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերն են: Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում յոթ էլեկտրոն են պարունակում, և այդ տարրերի ատոմներին միայն մեկ էլեկտրոն է պակասում` համապատասխան պարբերությունը եզրափակող իներտ գազի ատոմի էլեկտրոնային կառուցվածքը ձեռք բերելու համար: Բոլոր հալոգենները տիպական ոչ մետաղներ են: Նրանք ուժեղ օքսիդացողներ են: Հալոգենները միմյանցից տարբերվում են նրանով, որ միացություններում ունեն տարբեր օքսիդացման աստիճան: Ֆտորը քիմիական ռեակցիաներում միայն օքսիդացնող հատկություն է դրսևորում, և այդ տարրին բնորոշ է միայն -1 օքսիդացման աստիճանը: Մյուս հալոգենները առավել ԷԲ տարրերի հետ փոխազդելիս կարող են նաև վերականգնող հատկություն ցուցաբերել: Հալոգենների քիմիական ակտիվությունը կարգաթվի մեծացման հետ թուլանում է:

N2 (էջ 46). Հակիրճ նկարագրել հալոգենների կարևորագույն միացությունները:

Հալոգենները ջրածնի հետ փոխազդելով առաջացնում են հալոգենաջրածիններ, որոնք ջրում լավ լուծվում են համապատասխան թթուներ առաջացնելով: Հալոգենաջրածնական թթուներն են՝ HF, HCl, HBr, HJ: Հալոգենաջրածնական թթուներում հալոգենի ատոմի ԷԲ-ի փոքրացման հետ մեծանում է դիսոցման աստիճանը, իսկ ջրածնի և հալոգենի ատոմների միջև կապը թուլանում է, ուստի այդ թթուներից ամենաուժեղը յոդաջրածնական թթուն է:

Հալոգենները թթվածնի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում, և հալոգենների և թթվածնի միացություններն առաջանում են անուղղակի եղանակներով: Հալոգենները, բացի ֆտորից, թթվածնի հետ առաջացնում են օքսիդներ: Հալոգենների առաջացրաց օքսիդներին համապատասխանում են թթուներ: Օրինակ՝ HClO4, HBrO4, HjO4 և այլն: Հալոգեններն իրենց ակտիվության պատճառով բնության մեջ ազատ վիճակում չեն գտնվում:

N3 (էջ 46). Կարգաթվի մեծացմանը զուգընթաց՝ ինչու՞ և ինչպե՞ս են փոխվում հալոգենների հատկությունները:

Հալոգենները քիմիական ակտիվությունը կարգաթվի մեծացման հետ թուլանում է: Հալոգենները ուժեղ օքսիդացողներ են, ընդ որում ՝ խմբում կարգաթվի մեծացման հետ օքսիդացնող հատկությունը թուլանում է: Պատճառն այն է, որ հալոգենների մոտ կարգաթվի մեծացման հետ մեծանում է նաև ատոմի շառավիղը և թուլանում է էլեկտրոն վերցնելու հատկությունը:

N4 (էջ 46). Ինչ վալենտականություններ կարող է դրսևորել բրոմն ավելի մեծ էլեկտրաբացասականությամբ քիմիական տարրերի հետ միացություններ առաջացնելիս: Պատասխանը հիմնավորել՝ համապատասխան քվանտային բջիջները պատկերելով և բրոմի ատոմի՝ հիմնական վիճակից գրգռված վիճակներին անցումը ցուցադրելով:

Բրոմի արտաքին էներգիական մակարդակում առկա են թափուր d-օրբիտալներ: Եթե ատոմի հիմնական վիճակում բրոմի վալենտականությունը մեկ է, ապա կլանելով էներգիա՝ այդ ատոմը կարող է անցնել գրգռված վիճակի, ինչը տեղի է ունենում ավելի մեծ ԷԲ տարրի ատոմի հետ քիմիական կապ առաջացնելիս: Բրոմը կարող է անցնել ll, lll գրգռված վիճակների, ինչի արդյունքում բրոմի ատոմի չզույգված էլեկտրոնների թիվը կարող է մեծանալ՝ 3, 5, 7 դառնալ, վալենտականությունն էլ 3, 5, 7:

30118576_551474285234003_45455457_n

N5 (էջ 46). Ո՞ր տարրը վերականգնող հատկություններ երբեք չի դրսևորում, ինչու՞:

Բոլոր հալոգենները, բացի ֆտորից, ցուցաբերում են վերականգնող հատկություններ: Ֆտորը քիմիական ռեակցիաներում միայն օքսիդացնող հատկություն է ցուցաբերում, և այս տարին բնորոշ է -1 օքսիդացման աստիճանը: Պատճառն այն է, որ ի տարբերություն մնացած հալոգենների, ֆտորի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում թափուր օրբիտալներ չկան, այդ պատճառով էլ ֆտորի ատոմը չի կարող գրգռվել, և վալենտային հնարավորությունները սահմանափակ են:

30184899_551443515237080_480188361_n

N6 (էջ 46). Հալոգենաջրածնական թթուներից որի՞ դիսոցման աստիճանն է ամենամեծը, և որի՞ նը՝ ամենափոքրը: Ինչու՞:

Հալոգենաջրածնական թթուներն են՝ HF, HCl, HBr, HJ: Հալոգենաջրածնական թթուներում հալոգենի ատոմի ԷԲ-ի փոքրացման հետ մեծանում է դիսոցման աստիճանը, իսկ ջրածնի և հալոգենի ատոմների միջև կապը թուլանում է: Հալոգենների ատոմի ԷԲ կարգաթվի մեծացման հետ փոքրանում է ուստի յոդաջրածնի՝ HJ, դիսոցման աստիճանը ամենամեծն է:

N8 (էջ 46). Ինչպիսի՞ ն է քիմիական կապը հալոգենների և հալոգենաջրածինների մոլեկուլներում:

Հալոգենները սովորական պայմաններում գոյություն ունեն պարզ նյութի ձևով, որոնց մոլեկուլները երկատոմ են՝ Hal2: Այդ մոլեկուլներն առաջանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի էլեկտրոնների զույգման հաշվին: Կապը երկու ատոմների միջև կովալենտ ոչ բևեռային է:

Այն կովալենտային կապը, որի դեպքում ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգը տեղաշարժված չէ դեպի որևէ ատոմը եվ պատկանում է երկուսին էլ հավասարապես, կոչվում է կովալենտ ոչ բևեռային կապ:

download

Հալոգենաջրածինների մոլեկուլում քիմիական կապը կովալենտ բևեռային է, որը առաջանում է ջրածնի և հալոգենների արտաքին էներգիական մակարդակի էլեկտրոնների զույգման հաշվին: Ընդ որում ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգը շեղված է դեպի հալոգենի ատոմը:

Այն կովալենտային կապը, որի դեպքում ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգը տեղաշարժված է դեպի որևէ ատոմը, կոչվում է կովալենտ բևեռային կապ:

30121257_551451218569643_1051964652_n

N9 (էջ 46). Դասավորել հետևյալ թթուները՝ ըստ ուժի նվազման.

ա) HBr HBrO2 HBrO3 HBrO4

բ) HBrO3 HClO3 HJO3

գ) HCl HF HJ HBr

Նույն տարրի առաջացրած թթվածնային թթուների շարքում թթվի ուժը մեծանում է օքսիդացման աստիժանի մեծացման հետ.

ա) HBrO4 HBrO3 HBrO2 HBrO

Cl, Br, J շարքում, հալոգենի ատոմի շառավղի մեծացման հետ՝ նշված թթուների ուժը թուլանում է՝ n-ի յուրաքանչյուր արժեքի դեպքում (n=1, 2, 3, 4):

բ) HClO3 HBrO3 HJO3

Հալոգենաջրածնական թթուներում հալոգենի ատոմի ԷԲ փոքրացման հետ մեծանում է դիսոցման աստիճանը, իսկ ջրածնի և հալոգենի ատոմի միջև կապը թուլանում է:

գ) HF HCl HBr HJ

10 Մրտ 2018

Քիմիայի Գործնական աշխատանք 3 ՝ Նախագիծ 3 ՝ Անհատական-հետազոտական աշխատանք 3 ՝ Հալոգենների և դրանց միացությունների կիրառությունն ու կենսաբանական դերը:

Բոլոր հալոգեններն ուժեղ օքսիդիչներ են: Առավել վառ արտահայտված օքսիդացնող հատկությամբ օժտված է ֆտորը:

Ատոմային համարի և ատոմի շառավղի մեծացման հետ հալոգենների օքսիդացնող հատկությունը փոքրանում է:
Յուրաքանչյուր հալոգեն իր պարբերությունում ամենաուժեղ օքսիդացնողն է, որը հստակ դրսևորվում է մետաղների և հալոգենների փոխազդեցության ժամանակ:

Այսպես, ֆտորը սովորական պայմաններում փոխազդում է մետաղների մեծ մասի, իսկ տաքացման պայմաններում` նույնիսկ ազնիվ մետաղների` արծաթի, ոսկու, պլատինի հետ:

Ալյումինը և ցինկը ֆտորի մթնոլորտում բոցավառվում են.

2AI + 3F2 = 2AIF3, Zn + F2 = ZnF2

Մյուս հալոգենների և մետաղների փոխազդեցությունն ընթանում է տաքացման պայմաններում:

Օրինակ՝

2Fe + 3Cl2 −→−t°2FeF3, Zn + Br2 −→−t° ZnBr2

Պղինձը քլորի և բրոմի հետ փոխազդելիս առաջանում է պղնձի(II) հալոգենիդ, իսկ յոդի հետ առաջանում է միայն պղնձի(I)յոդիդ` CuI:

Cu + Cl2 −→−t° CuCl2,Cu + Br2 −→−t° CuBr2,2Cu + I2 −→−t° 2CuI,

Պղնձի և քլորի փոխազդեցությունը

Նախապես տաքացրած մանրացված ծարիրի բյուրեղները քլոր պարունակող անոթի մեջ մտցնելիս այրվում են հրավառության նման:

Ծարիրի այրվելը քլորում

2Sb + 3Cl2 =2SbCl3,2Sb + 5Cl2 =2SbCl5,

Քանի որ կարգաթվի մեծացման հետ հալոգենների օքսիդացնող ուժը թուլանում է, ուստի յուրաքանչյուր հալոգեն իր հաջորդներին դուրս է մղում մետաղի կամ ջրածնի հետ առաջացրած միացությունների ջրային լուծույթներից (այս ռեակցիաներից էլ օգտվելով` ստանում են բրոմ և յոդ տարրերը).

Օրինակ՝

Cl2+2KBr(լ−թ)=2KCl(լ−թ)+Br2Br2+2NaI(լ−թ)=2NaBr(լ−թ)+I2

Ֆտորի համար այս ռեակցիան բնութագրական չէ, քանի որ այն ընթանում է լուծույթում, իսկ ֆտորի միջավայրում ջուրն այրվում է.

Ֆտորի միջավայրում ջրի այրվելը

2F2+2H2O=4HF+O2

Այսպիսով, ֆտորը միայն օքսիդացնող է` բոլոր տարրերից առավել ուժեղը: Մյուս հալոգենները, իրենց միացող տարրի էլեկտրաբացասականությունից կախված, դրսևորում են նաև վերականգնող հատկություններ` միացություններում ցուցաբերելով դրական օքսիդացման աստիճան: Դրա ցայտուն օրինակներն են հալոգենների թթվածնային միացությունները:

Ինչպես արդեն նշվել է, հալոգենները թթվածնի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում, և հալոգենների ու թթվածնի միացությունները ստացվում են անուղղակի ճանապարհով: Ֆտորից բացի բոլոր հալոգեններն առաջացնում են օքսիդներ, որոնցում հալոգենները դրսևորում են +1-ից +7 օքսիդացման աստիճաններ:

4 Մրտ 201810 Մրտ 2018

9-րդ դաս. Ամփոփիչ թեստ-3- Արեգ Սահակյան

9-րդ դաս. Ամփոփիչ թեստ-3

Թեմաներ` «Ջրածին» «Թթվածին» -1-

Յուրաքանչյուր առաջադրանքը 0.5 միավոր է

Ո՞ր շարքում են նյութերը ներկայացված ըստ մարդու օրգանիզմում դրանց

զանգվածային բաժնի նվազման.

1) ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2) սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

3) սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

4) ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

Սովորական պայմաններում ո՞ր շարքի բոլոր նյութերն են գազեր.

1) կալիումի ֆտորիդ, յոդ, ջուր

2) հելիում, սոդա, կավիճ, ազոտ

3) ջրածին, ածխաթթու գազ, թթվածին

4) կարմիր ֆոսֆոր, օզոն, բրոմ

Ո՞րքիմիական տարրի ատոմներն են առկա թվարկված բոլոր նյութերի

բաղադրության մեջ. նատրիումի հիդրօքսիդ, օզոն, ածխածնի (IV) օքսիդ, ջուր,

ազոտական թթու, մագնեզիումի օքսիդ, ջրածնի պերօքսիդ.

1) ջրածին 2) թթվածին 3) քլոր 4) ածխածին

Քանի՞էլեկտրոն է առկա 8 կարգաթվով տարրի ատոմի վալենտային շերտում.

1) 22) 1,806 ^. 10²⁴ 3) 6 4) 8

Հետևյալ բանաձևերով ո՞ր ջուրն է բնության մեջ առավել տարածված.

1) T₂¹⁷O2)D₂¹⁶O 3) H₂¹⁶O 4) T₂¹⁸O

Որքա՞նէթթվածին տարրի զանգվածային բաժինը (%) ծանր ջրում` D₂O մոլեկուլում.

1) 25 2) 29,4 3) 70,6 4) 80

Ջրածնի և թթվածնի 30 լ խառնուրդը պայթեցնելուց հետո մնացել է 3 լ թթվածին:

Որքա՞ն է ջրածնի ծավալային բաժինը (%) ելային խառնուրդում.

1) 50 2) 60 3) 40 4) 80

Երկրագնդի կեղևում թթվածնի և սիլիցիումի զանգվածային բաժինները հավասար

են 0,48 և 0,28 համապատասխանաբար:

Եկրակեղևում թթվածնի ատոմների թիվը քանի՞ անգամ է մեծ սիլիցիումի

ատոմների թվից.

1) 2 2) 2,5 3) 3 4) 4

—2—

9 . Լաբորատորիայում օզոն ստանալու նպատակով փակ անոթում գտնվող թթվածինը

ենթարկել են էլեկտրական պարպման,

ինչպե՞ս է փոխվում անոթում գտնվող գազի զանգվածը.

1) չի փոխվել 2) մեծացել է 1,5 անգամ 3) պակասել է 4) մեծացել է աննշան

Օզոնը հայտնաբերում են այն անցկացնելով կալիումի յոդիդի ջրային լուծույթով, ըստ

հետևյալ ռեակցիայի KI + O₃ + H₂O = O₂ + I₂ + KOH Հավասարեցրեք ռեակցիան,

որքա՞ն է ռեակցիայի հավասարման գործակիցների գումարային թիվը.

1) 5 2) 8 3) 3 4) 10

Որքա՞ն է ծանր ջրի (D2O) մեկ մոլեկուլի զանգվածը (գ).

18 2) 20 3) 2,99^. 10^-234) 3,32^. 10^-23

Փոխազդել են ածխածնի 100 ատոմ և թթվածնի 50 մոլեկուլ: Որքա՞ն է ստացված

միացության մեկ մոլեկուլում ատոմների ընդհանուր թիվը.

1) 2 2) 4 3) 3 4) 5

Համապատասխանեցրե՛ք նյութի քիմիական բանաձևը և դրանում դրական և

բացասական օքսիդացման աստիճան ունեցող տարրերի զանգվածային հարաբերությունը.

Նյութի բանաձև

Զանգվածային հարաբերություն

ա) N₂O

բ) NO

գ) N₂O₃

դ) NO₂

1) 7 : 8

2) 7 : 20

3) 7 : 4

4) 7 : 12

5) 7 : 16

Ո՞ր շարքի բոլոր պատասխաններն են ճիշտ.

ա3, բ1, գ4, դ3 2) ա3, բ1, գ4, դ5 3) ա2, բ1,գ1, դ5 4) ա2, բ1, գ4, դ5

Քանի՞ մոլեկուլ է պարունակվում ջրի մեկ լիտրում (ρ=1գ/մլ).

1) 6,02 • 10²³ 2) 3,35 • 10²⁴ 3) 3,34 • 10²⁵4) 3,35 • 10²³

Ջրածինըխառնել են օդին և այրել: Ստացվել է 9 գ ջուր: Ի՞նչ ծավալով (լ)

ջրածին են խառնել օդին.

1) 6,72 2) 11,2 3) 22,4 4) 5,66

-3-

7,8 գ զանգվածով կալիումը լուծել են 48,4 գ ջրում:

ա) Գրեք ռեակցիայի հավասարումը

Capture

բ) Որքա՞ն է նյութի զանգվածային բաժինը (%) ստացված լուծույթում….

Capture

ա) Ո՞ր զույգի նյութերի փոխազդեցության դեպքում ջրածին կանջատվի.

Capture

1) խիտ ծծմբական թթու և ցինկ

2) նոսր ազոտական թթու և պղինձ

3) խիտ աղաթթու և արծաթ

4) նոսր ծծմբական թթու և ալյումին

բ) Գրեք ռեակցիայի հավասարումը Zn+H2SO4=ZnSO2+H2↑

գ) Քանի՞ լիտր ջրածին կանջատվի, եթե վերցվել է 1մոլ մետաղ. 22,4լ

Հաջողություն

25 Փտր 2018

Քիմիայի Գործնական աշխատանք 2 ՝ Նախագիծ 2 ՝ Անհատական-հետազոտական աշխատանք 2 ՝ Թունավոր նյութերը օդում, Օզոն, օզոնային շերտի քայքայման պատճառները և պայքարի ձևերը

Նախագիծ 2. Թթվածին: Թթվածնի տարածվածությունը Երկրակեղևում: Թթվածին քիմիական տարրի կայուն իզոտոպները` ¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O:Թթվածնի պարզ նյութերը` երկթթվածին O₂ և օզոն O₃: Թթվածնի շրջապտույտը բնության մեջ: Օդի բաղադրությունը: Լուսասինթեզ: Թթվածնի ֆիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական հատկությունները: Այրման ռեակցիաներ:

Անհատական-հետազոտական աշխատանք՝ <<Թունավոր նյութերը օդում>>: <<Օզոն, օզոնային շերտի քայքայման պատճառները և պայքարի ձևերը>>:

Փետրվարի 19, 2018թ

Տանը պատրաստել խմելու սոդայի ջրային լուծույթը և որոշել կոնցետրիացիան։

Նատրիումի հիդրոկարբոնատի NaHCO₃

m(NaHCO₃)=8,4գ

m(H₂O)=100գ

———————————————————————————————

ա) Որոշել լուծված նյութի ձանգվածային բածինը (տոկոսով)

ω(NaHCO₃)=m(NaHCO₃)/m(լուծույթ)*100%=8,4գ/8,4+100*100%=8,4/108,4*10%=7,75%

բ)Որոշենք լուծված նյութի մոլային բաժինը

æ(NaHCO₃)=n(NaHCO₃)*100%/(NaHCO₃)+n(H₂O)

n=m/M

M(NaHCO₃)==23+1+12+3*16=84գ/մոլ

n(NaHCO₃)=8,4/84=0,1մոլ

n(H2O)=100/18գ/մոլ=5,56մոլ

æ(NaHCO₃)=0,1մ*100%/0,1մ+5,66մ=1,8%

գ)Մոլային կոնստրեկտացիա՝Cm(NaHCO₃)=n(NaHCO₃)/V(լուծույթ)=0,1մոլ/0,1լ=1մոլ/լ

18 Փտր 201825 Փտր 2018

Լաբորատոր աշխատանք՝ Ջրի ֆիզիկոքիմիական և Օրգանոլեպտիկ հատկույթյունները՝ 12.02.2018

Փետրվարի 12-ից 16-ը` Լաբորատոր աշխատանքներ. «Ջրի ֆիզիկական, քիմիական և օրգանոլեպտիկ հատկությունները: Լուծույթների պատրաստումը և լուծված նյութի զանգվածային, մոլային բաժնի, մոլային կոնցենտրացիայի որոշումը»:

Լաբորատոր աշխատանք

12.02.2018
Ջրի ֆիզիկոքիմիական և Օրգանոլեպտիկ հատկույթյունները
Լուծույթների պատրաստում
Կոնցենտրացիայի որոշումը

Առաջադրանք մեկ – ջրի ֆիզիկական հատկություններն են՝ սովորական պայամաններում՝ հեղուկ, եռման աստիճանը՝ 100°C, սառեցման աստիճանը 0°C, ջուրը էլեկտրական հոսանք չի հաղորթում:

Առաջադրանք երկու- ջրի քիմիական հատկությունները՝ փոխազտեցությունն է պարզ և բարդ նյութերի հետ: ջրի օրգանոլեպրիկ հատկությունները՝ համ, հոտ չունի:

Մաքուր խմելու ջուրը պետք է պարունակի հանքային աղեր: Եթե դառն է՝ կալցյումական-մագնեզյումական աղերը, իսկ եթե ջուրը պարունակում է հարյուր մանրէներից շատ, ապա այն չի կարելի խմել, որովհետև առաջանում է աղեստամոքսային հիվանդություններ, ջրից եթե քլորի հոտ է գալիս, ապա այն չի կարելի խմել:

Լաբորատոր փորձ. Ակտիվ մետաղները քայքայում են ջուրը: Ակտիվ մետաղներն են ՝ ալկալիական և հողալկալիական ; Ալկալիական մետաղներն են՝ Լիթիում Li, նատրիում Na, կալիում K, ռուբիդիում Rb, ցելսիում Cs: Հողալկալիական մետաղներն են՝ Կալցիում Ca, ստռոցիում Sz, բարիում Ba

Ջրի մեջ կաթեցնում ենք հանքանյութ՝ ֆենոլֆտալեին:

2Na + 2HOH -> 2NaOH + H₂ |

Ca + 2HOH –> Ca (OH)₂ + H₂

Առաջադրանք երեք- Չեզոքացման ռեակցիա

NaOH + HCl -> NaCl + H₂O

Ca(OH)₂ + 2HCl -> CaCl₂ + 2H₂O

Վերջում վրան ավելացնում ենք աղաթթու, որպեսզի այն չեզոքանա

Առաջադրանք չորս- Խմելու սոդայի Na-ի (NaHCl3=4,2 գ.) հիդրոկարբոնատի և կոնցենտրացիայի որոշումը:

29 Հնվ 201825 Փտր 2018

Քիմիայի Գործնական աշխատանք 1 ՝ Նախագիծ 1 ՝ Անհատական-հետազոտական աշխատանք 1 ` Ջրածինը որպես ապագայի վառելանյութ

Նախագիծ 1.Համար մեկ տարրը Տիեզեքում` Ջրածին: Ջրածնի իզոտոպները`պրոտիում, դեյտերիում, տրիտիում: Համար մեկ նյութը Երկրագնդում `Ջուր: Լուծույթներ: Ծանր ջուր: Ջրածնի պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և ֆիզիոլոգիական հատկությունները: Անհատական-հետազոտական աշխատանք՝<<Ջրածինը որպես ապագայի վառելանյութ:>>

Ջրածնային վառելիքն էկլոգիապես անվտանգ է, այրելիս միայնջուր է առաջանում, ուստի ջրածինն էկոլոգիապես մաքուր և իդեալական վառելանյութ է։

2H2+O2+2H20+485 կՋ

թե ջրածնի համար, որպես հումք դիտարկենք ջուրը , ապա կհասկանանք, որ ջրածնի պաշարները Երկրի վրա անսպառ են։ Ջրածնի ապագայի վառելանյութը էժան ջրածինն է։ Ամոնիակի սինթեզ, քլորաջրածնի սինթեզ, հրթիռային վառելանյութ, մետաղների եռակցում, բուսական յուղ, մարգարի, ապագայի վառելանյութ։ Ամերիկացի գիտնականները սինթեզել են հատուկ ֆերմենտ, որի ազդեցույթամբ 30% քսիլոզ պարունակող կենսազանգվածից 50^oC կարող է անջատվել անհավանական մեծ քանակությամբ գերմաքուր ջուր է։

Մայիսի 2024
Ե	Ե	Չ	Հ	Ու	Շ	Կ
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31