«Город будущего» СОЧИНЕНИЕ

Конечно, в городе будущего в октябре придет осень. Так же как и сейчас, будет дождливо. Температура окружающей среды будет плавно приближаться к нулю. Но жителей города будущего эти проблемы будут мало волновать – заново отстроенное жилье будет очень теплым. На крыше каждого дома будут находиться солнечные батареи, генерирующие дополнительную энергию. Это нововведение в разы снизит выбросы в атмосферу вредных веществ традиционных тепловых станций. В каждой квартире собственный источник отопления – газовый или электрический котел.

Աշխարհագրության տնային աշխատանք: ԼԱՆԴՇԱՖՏԱՅԻՆ ԳՈՏԻՆԵՐ

Հայաստանի Հանրապետության տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. կլիմայական գոտիների հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝

անապատակիսաանապատային
լեռնատափաստանային
լեռնանտառային
մերձալպյ-ալպյան
ձյունամերձ
Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, խիստ ցամաքային կլիմայի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է Արարատյան և Վայքի գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են աղուտները:

Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը
Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են օշանը, օշինդրը, աղածաղիկը, աղահասկիկը, ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ գազի մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են սողունները՝ իժ, հայկական գյուրզա, լորտու: Միջատներից տարածված են կարիճներն ու մորմերը: Գոտում տարածված թռչուններից են արագիլը, բազեներից՝

Չորասեր բուսականություն
օձակեր բազեն, լորը, մեղվակերը, հոպոպը, ճնճղուկը: Կենդանիներից բնորոշ են աքիսը, համստերը, դաշտամկները, իսկ շամբուտներում՝ վարազը և եղեգնակատուն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը:

Լեռնատափաստանային լանդշաֆտները ՀՀ տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ` չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։

Տափաստանային բուսականություն
Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին տարածվում է հիմնականում Արարատյան և Վայքի նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ Կլիման այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և Զանգեզուրի նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և ՀՀ հյուսիս-արևելքում նմաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ նուռ, թուզ, խուրմա, իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում` պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար:

Սևահողային տափաստանների ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում ամառները տաք են իսկ ձմեռները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ Հումուսի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ սիզախոտ, փետրախոտ, շյուղախոտ, դաշտավլուկ, ավելուկներ, եղինջ, սիբեխ և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ մարգագետնային տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ մկներ, դաշտամկներ, աքիս, ճագար, ճագարամուկ: Թռչուններից՝ բազե, բու, բվեճ, ագռավ, ճնճղուկ, կաչաղակ: Սևահողային տափաստանները ՀՀ-ում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան ցորեն, գարնանացան գարի, կորեկ, հաճար, վարսակ, աշորա, կարտոֆիլ, կաղամբ, շաքարի ճակնդեղ, ծաղկակաղամբ և այլն։

Անտառային գոտի Լաստիվերում
Լեռնանտառային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Փոքր Կովկասի լեռնային համակարգի հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են ՀՀ տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում` Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, տեղումնառատ, ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը` մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են բոխի, թխկի, սոսի, կաղնի, հաճարենի, հոնի ծառ, կեչի, սզնի, վայրի տանձ, ընկուզենի, նշենի, եղևնի, եղևին, սոճի: Կենդանիներից՝ սկյուռ, անտառային վարազ, գորշ արջ, փայտփոր, արծիվ, բազե և այլն։

Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ
Մերձալպյան և ալպյան լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է արեգակնային ճառագայթային էներգիայի ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ զանգակ, ձնծաղիկ, գնարբուկ, երիցուկ, հովտաշուշան, աստղաշուշան, երեքնուկ, հիրիկ կովկասյան, պապլոր, և այլն:

Ձյունամերձ լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր (Արագած, Կապուտջուղ, Աժդահակ, Ծղուկ և այլն): Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի մամուռներ ու քարաքոսեր են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ:

Դաստակի եռանկյունաձև վիրակապ և Գլխի վիրակապում

Վիրակապական նյութերը միջոցներ են, որոնք օգտագործվում են՝

• վերքերից դուրս եկող արյունը և այլ հեղուկները ներծծելու համար,

• վարակի հավանականությունը նվազագույնի հասցնելու համար,

• արյունահոսությունը դադարեցնելու նպատակով,

• մարմնի վնասված մասը անշարժացնելու նպատակով։

Գոյություն ունի չորս տեսակի վիրակապեր՝

Փաթոււթային վիրակապերը պատրաստված են բամբակյա կամ արհեստական մանրաթելերից, կարող են լինել տարբեր լայնության և երկարության։
Չափերի ընտրությունը կախված է վերքի տեղակայումից և չափերից։

Եռանկյունաձև վիրակապը մոտավորապես գլխաշորի չափի կտոր է։ Օգտագործվում է մարմնի տարբեր հատվածները անշարժացնելու, վիրակապելու, բեկակալները ամրացնելու և այլ նպատակներով:

Առաձգական վիրակապը ձգվող, առաձգական գործվածքից պատրաստված վիրակապ է, օգտագործվում է մկանների, կապանների ձգման, պատռման կամ այլ վնասվածքների դեպքում, երբ այտուցը կանխելու նպատակով անհրաժեշտ է ճնշում գործադրել կամ պետք է սահմանափակել վնասված մասի շարժունակությունը։

Խողովակաձև վիրակապը ձգվող, առաձգական թելերից պատրաստված խողովակաձև վիրակապ է. օգտագործվում է վիրակապական միջոցները տեղում ամրացնելու համար։

 

9-1 դասարանով կատարել ենք այս՝ վիրակապային փորձերը, բայց երկու փորձ ենք կատարել՝ Դաստակի եռանկյունաձև վիրակապ և Գլխի վիրակապում:

 

Դաստակի եռանկյունաձև վիրակապ

տեղագրել ձեռքը եռանկյունաձև վիրակապի վրա՝ մատներով դեպի վիրակապի գագաթը,

• շրջել վիրակապի գագաթը և ծածկել ձեռքը՝ այն հասցնելով մինչև դաստակ,

• խաչել վիրակապի ծայրերը և հանգուցել գագաթի վրա։

Գլխի վիրակապում

Գլխի վիրակապը դրվում Է թասակի ձևով։ Փաթույթային վիրակապի կամ որևէ գործվածքի ժապավենը պետք է երկարությամբ դնել գլխի գագաթային մասին և ծայրերը իջեցնել ականջների մոտով։ Տուժածը կամ մեկ ուրիշը պետք է պահի այդ ժապավենի ծայրերը։ Այնուհետև ՝

• փաթույթային վիրակապով վիրակապել՝ ճակատով և ծոծրակով պարուրելով գլուխը,

• բինտի ծայրը այդպես ամրացնելուց հետո փաթույթի գալարը բերել դեպի ականջը և անցկացնել այն ժապավենի վրա՝ դուրս բերելով դրա տակից,

• նույն ձևով շարունակել վիրակապել՝ ծածկելով ամբողջ գլուխը,

• ամրացնել վիրակապի ծայրը ժապավենին,

• ժապավենի ծայրերը հանգուցել տուժածի կզակի տակ։

Վեկտորների կոորդինատները

1. Գծում ենք մի վեկտոր, որի սկզբնակետը չի համընկնում յոորդինատների սկզբնակետի հետ (վեկտոր գծելը արդեն գիտենք): Կառուցում ենք այդ վեկտորի կրկնօրինակը. GeoGebra ծրագրով աշխատողները ընտրում են վեկտորը, սեղմում contro C և control V, իսկ Word-ով աշխատողները աջ կլիկ են անում վեկտորի վրա և Copy Paste կամ control կոճակը սեղմած բռնում ենք վեկտորը և տեղափոխում: Վեկտորի կրկնօրինակի սկզբնակետը տեղավորում ենք կոորդինատների սկզբնակետում:

Առաջին օգնություն երեխաներին. Թունավորումներ

Թունավորումներն առօրյա կյանքում հաճախ հանդիպող հիվանդագին վիճակներից են և առաջանում են թունավոր նյութերի` տարբեր ուղիներով մարդու օրգանիզմ թափանցելու հետևանքով: Շատ կարևոր է դրանք ժամանակին ճանաչելը: Երեխայի մոտ հիվանդագին նշանների առկայության դեպքում նախևառաջ անհրաժեշտ է պարզել` ինչ է կերել երեխան, որտեղ է գտնվել, ինչին է դիպել:
Տարօրինակ հոտերը, վառվող կրակը, տուժածի կողքին ընկած բաց և դատարկ դեղատուփերը, ներարկիչները, ասեղները և այլն, կարող են շատ բան հուշել հիվանդության առաջացման պատճառների մասին: Թունավորման նվազագույն կասկածի դեպքում անմիջապես ահազանգեք շտապ օգնություն:Ինչի՞ վրա ուշադրություն դարձնելՏարբեր տեսակի թունավորումների մասին ձեզ կարող են հուշել հետևյալ նշանները.

— հիվանդագին տեսք, ընդհանուր թուլություն,
— որովայնի շրջանում ցավեր, լուծ,
— գունատ, խոնավ մաշկ,
— սրտխառնոց, փսխում,
— դժվարացած շնչառություն,
— քնկոտություն կամ գրգռված վիճակ,
— գլխացավ, գլխապտույտ, երերուն, անհաստատ քայլվածք,
— մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում կամ իջեցում,
— ցնցումներ,
— գիտակցության խանգարումներ:

Կլլվող թույներ

Կլլվող թույներն այն թույներն են, որոնք մարդու մարմին ներթափանցում են մարսողական համակարգի միջոցով: Կլլվող թույներից են ալկոհոլը, դեղամիջոցները, կենցաղում օգտագործվող մի շարք նյութեր (լվացող միջոցներ, պարարտանյութեր և այլն): Անորակ սննդամթերքը նույնպես կարող է դառնալ թունավորման պատճառ:

Ինչ անել

— Մնացեք երեխայի կողքին, պահպանեք նրա մարմնի նորմալ ջերմաստիճանը:
— Եթե երեխան գիտակից վիճակում է և կարող է խմել՝ նրան մեծ քանակով հեղուկներ տվեք: Եթե նա փսխում է, օգնեք նրան` պահելով նրա ճակատը:
— Պահեք թունավորման ենթադրվող պատճառ դարձած սննդամթերքը, դեղորայքը և այլն, ինչպես նաև փսխուքի մի մասը և հանձնեք այն շտապ օգնության անձնակազմին` հետագայում հիվանդանոցում հետազոտման և թույնի տեսակի որոշման համար:
— Հնարավորության դեպքում կատարեք մաքրող հոգնա:
— Ահազանգեք շտապ օգնություն:

Ներծծվող թույներ

Տարբեր թունավոր նյութեր, օրինակ՝ ծառերի սրսկման համար օգտագործվող նյութերը, թափվելով մաշկի վրա, կարող են ներծծվել արյան մեջ և առաջացնել թունավորում: Այդ դեպքում, բացի թունավորման ընդհանուր նշաններից, կարող են նկատվել նաև մաշկի գույնի փոփոխություն, ցան, այտուց, ցավ, քոր և այրոց այդ հատվածում:

Ինչ անել

— Օգնություն ցուցաբերելիս օգտագործեք ռետինե ձեռնոցներ կամ այլ պաշտպանիչ միջոցներ: Զգուշորեն հանեք թույնով ներծծված հագուստը: Եթե թույնը փոշու կամ բյուրեղների տեսքով Է, խոզանակի կամ չոր գործվածքի միջոցով հեռացրեք այն մաշկի վրայից:
— Անմիջապես` մինչև շտապ օգնության ժամանումը, թույնի հետ շփված մասը լվացեք հոսող ջրի տակ:
— Ահազանգեք շտապ օգնություն:

Ինչ չի կարելի անել

— Լվանալուց առաջ մի՛ վիրակապեք վնասված մասը:

Ներշնչվող թույներ

Շնչառական թունավորումների հանգեցնող թունավոր գազերը օգտագործվում են կենցաղում, կարող են առաջանալ վառելիքի թերայրումից, շարժիչների, վառարանների անսարքության հետևանքով և այլն: Որոշ քիմիական նյութերի գոլորշիներ (ներկեր, լուծիչներ և այլն) նույնպես կարող են առաջացնել շնչառական թունավորումներ:

Ինչ անել

— Օդափոխէք տարածքը և երեխային շտապ տեղափոխեք վտանգավոր գոտուց: Մի՛ մոռացեք նաև ձեր սեփական անվտանգության մասին, ձեր թունավորվելով` դուք չեք օգնի երեխային:
— Ահազանգեք շտապ օգնություն:

Ներարկվող թույներ

Ավելի հաճախ հանդիպող դեպքերն են օձերի կծածները, կարիճների և միջատների խայթոցները:

Ինչ անել

— Սահմանափակեք երեխայի շարժումները: Պահեք մարմի վնասված հատվածը սրտի մակարդակից ցածր:
— Կարիճների կամ միջատների խայթոցների դեպքում զգուշությամբ հեռացրեք խայթը, լվացեք վերքը և սառը թրջոց դրեք:
— Երեխային մեծ քանակությամբ հեղուկներ տվեք:
— Դիմեք բժշկի: Օձի կծելու դեպքում, կամ եթե երեխան ալերգիա ունի, ահազանգեք շտապ օգնություն կամ երեխային անհապաղ տեղափոխեք մոտակա հիվանդանոց:

Թունավորումների կանխարգելում

Երեխաների մոտ թունավորման դեպքերի մեծ մասը ծնողների (մեծահասակների) անզգուշության, անփութության և անուշադրության հետևանք են: Հետևելով մի շարք պարզ կանոնների` կարելի է կանխել թունավորման դեպքերի գերակշռող մեծամասնությունը:
— Կենցաղային թունավոր նյութերը պահեք փակվող պահարաններում, դժվար բացվող տարաներում:
— Թունավոր նյութերի սրվակների կամ տուփերի վրա փակցրեք նախազգուշացնող պիտակներ: Բացատրեք դրանց իմաստը երեխային:
— Մի՛ պահեք թունավոր նյութերը կերակրի համար նախատեսված տարաներում:
— Երեխաների ներկայությամբ մի՛ աշխատեք թունավոր նյութերի հետ:
— Դեղերը պահեք երեխաներին անհասանելի տեղերում, դժվար բացվող տուփերում:
— Երեխային դեղ տալիս երբեք մի՛ ասեք, որ դա կոնֆետ է, բացատրեք, որ դա դեղ է, և այն անհրաժեշտ է խմել:
— Երեխաների ներկայությամբ դեղորայք մի՛ օգտագործեք:
— Մի՛ օգտագործեք ժամկետանց դեղորայք, սննդամթերք:
— Մի՛ օգտագործեք կասկածելի սննդամթերք:
— Առանց բժշկի խորհրդի երեխային դեղորայք մի՛ տվեք:

Բացատրեք երեխային, որ չի կարելի

— անծանոթ բույսեր, հատապտուղներ քաղել և ուտել,
— ինքնուրույն խմել դեղեր կամ խաղալ դրանցով,
— հնացած սննդամթերք ուտել,
— ծառերը սրսկելուց հետո այգի մտնել,
— չլվացված պտուղներ ուտել:

Բնության գրկում օձերի, կափճնեփ և միջատնեփ խայթոցներից խուսափելու համար

— Երեխային բաց գույնի հագուստ հագցրեք, որի վրա լավ երևում են մուգ գույնի միջատները:
— Տաբատի (շալվար) փողքերը մտցրեք գուլպայի կամ կոշիկների մեջ, շապիկի եզրերը` տաբատի մեջ:
— Մի՛ զբոսնեք բարձր խոտերի մեջ:
— Հագեք երկարաճիտ և ամուր կոշիկներ:
— Ժամանակ առ ժամանակ ստուգեք՛ ձեր հագուստի վրա միջատներ կա՞ն, թե՞ ոչ:
— Վերադառնալով տուն` ուշադիր զննեք ձեր մարմինը, հատկապես մազածածկ մասերը:

Բոտուլիզմ

Տանը պատրաստած պահածոների օգտագործումից հաճախ զարգանում է կյանքի համար վտանգավոր թունավորում` բոտուլիզմ:
Բոտուլիզմը կարելի է կանխարգելել, եթե.
— օգտագործեք միայն գործարանային արտադրության պահածոներ,
— տանը պատրաստած պահածոները օգտագործելուց առաջ եռացնեք 15-20 րոպե,
— երբեք չօգտագործեք կասկածելի պահածոներ:

Նյութի էլեկտրոնային սկզբնաղբյուր` Doctors.am